در بحث جهانی‌شدن، مهم‌ترین مسأله حفاظت مجموعه اوراق بهادار در مقابل شرکت‌های مالی سایر کشورهاست. نوسانات نرخ بهره، نرخ‌های ارز و سایر متغیرهای کلان اقتصادی بر بازدهی اوراق بهادار بی‌تأثیر نیست. جهت حل مشکلاتی که در مسائل مالی جهان رخ داده است، دانشی فراهم گردیده به نام مهندسی مالی که این دانش در جهت کنترل ریسک مالی ناشی از نوسانات مسائل اقتصادی از قبیل چرخه اقتصادی، تورم، قوانین و مقررات مالیاتی و غیره می‌باشد. می‌توان گفت مهندسی مالی درصدد تطبیق ابزارهای مالی موجود با شرایط بازار (شرايط عرضه‌کنندگان و متقاضیان وجوه)، طراحی ابزارهای مالی جدید، توسعه، استقرار ابزارها و فرایند مالی همچنین طراحی مجدد راه‌حل‌های خلاقانه برای مسائل موجود در مالی و استفاده از فرصت‌های سودآوری در بازار است؛ بنابراین به‌طورکلی مهندسی مالی در جهت کنترل و اداره ریسک در شرکت‌ها، اقدام به انتشار اوراق جدیدی مانند اوراق مشتقه، اختیار خریدوفروش و قراردادهای آتی می‌نماید.
ابزارهای مهندسی مالی
رشته مهندسی مالی مانند سایر رشته‌های مهندسی به ابزار نیاز دارد، این ابزار را می‌توان به دو بخش مفهومی و فیزیکی تقسیم کرد. در ابزار مفهومی، امور مالی به‌مثابه یک سیستم در نظر گرفته می‌شود، بسیاری از ابزارهای مفهومی بخشی از مدیریت مالی جدید به شمار می‌روند و بسیاری دیگر برای مطالعات سیستماتیک مهندسی مالی به کار می‌روند. مثل: تئوری ارزش (تئوری پرتفولیو) و تئوری مصونیت.
ابزار فیزیکی شامل ابزارهای فرآیندی هستند که می‌توانند برخی از اهداف خاص را با یکدیگر پیوند دهند، این ابزار شامل اوراق بهادار با درآمد ابزارهای مهندسی مالی می‌باشد.
ابزارهای مهندسی مالی که برای مدیریت ریسک در نظام سرمایه‌داری طراحی‌شده‌اند، به‌طورکلی به چهار دسته ذیل تقسیم می‌شوند:
- ابزارهای مالکیت: ابزارهای مالکیت نماینده مالکیت بخشی از یک سازمان و مربوط به حقوق صاحبان سهام است. متداول‌ترین نوع این ابزارها سهام عادی شرکت‌ها است. در ضمن تمام قراردادها نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
- ابزارهای بدهی: نشان‌دهنده وامی است که صاحبان سازمان از اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌گیرند، همانند وام‌های عادی و اوراق قرضه که خود شامل اوراق بهادار با درآمد ثابت (اوراق قرضه) و اوراق بهادار با درآمد متغیر اوراق مشارکت می‌شود.
- ابزارهای مشتقه: ابزار مالی مشتقه به ابزاری گفته می‌شود که ارزش آن از ارزش یک پدیده دیگر مثل کالا، اوراق بهادار، یک شاخص، واحد پولی و ... مشتق شده باشد. ابزارهای مشتقه فراوانی وجود دارند اما معروف‌ترین آن‌ها، قراردادهای آتی[1]، قراردادهای اختیار[2] (پیمان آتی) می‌باشد. در هر دو، تحویل کالا و پرداخت قیمت آن، در آینده انجام می‌گیرد و یگانه تفاوت آن‌ها در این است که پیمان آتی از راه نهادهای واسطه انجام می‌گیرد، درحالی‌که برای قرارداد آتی طرفین مستقیم با یکدیگر در ارتباط هستند. ابزار مشتقه جهت پوشش ریسک به کار می‌روند. پوشش ریسک درواقع کم کردن تأثیر و بالا بردن مقاومت در برابر نوسانات ارزش دارایی یا شاخصی است که مدنظر سرمایه‌گذار می‌باشد.
- ابزارهای ترکیبی: ترکیبی از موارد پیش‌گفته هستند که می‌توان به اوراق قرضه قابل‌تبدیل به سهام[3] (ترکیبی از ابزارهای مالکیت و بدهی) و اختیار خرید سهام[4] (ترکیبی از ابزارهای بدهی و مشتقه) اشاره کرد.
منبع: كتاب نقش ابزارهای مالی در توسعه بازار سرمایه، نوشته محمدرضا قنبري، احمد اكبري و پگاه امين نژاد، انتشارات انديشه عصر (مطالب با اجازه كتبي مولفين و ناشر منتشر شده است)
[1] Future Contract
[2] Option
[3] Convertible Bond
[4] Warrant
