ورودی‌های سطح ۱
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، ورودی‌های سطح ۱ به قابل‌مشاهده‌ترین و معتبرترین داده‌های بازار اطلاق می‌شود که در فرآیند اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده می‌گردند. این ورودی‌ها شامل قیمت‌های نقل‌شده (بدون تعدیل) در بازارهای فعال برای دارایی‌ها یا بدهی‌های کاملاً یکسان هستند که در تاریخ اندازه‌گیری به‌صورت مستقیم در دسترس واحد تجاری قرار دارند.
سطح ۱، بالاترین سطح اتکاپذیری در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه محسوب می‌شود و استفاده از آن در صورت امکان، الزامی است.
ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های سطح ۱
- قیمت‌های واقعی و جاری بازار: قیمت‌هایی هستند که در بازار فعال در تاریخ گزارش برای دارایی یا بدهی موردنظر منتشر شده‌اند.
- بدون نیاز به تعدیل یا مدل‌سازی: این قیمت‌ها همان‌گونه که در بازار هستند، مستقیماً استفاده می‌شوند.
- بازار فعال: طبق تعریف استاندارد ۴۲، بازاری است که معاملات مکرر و حجم کافی برای ارائه اطلاعات قیمت به‌صورت مستمر دارد.
- دارایی یا بدهی یکسان: باید دقیقاً همان دارایی یا بدهی‌ای باشد که واحد تجاری در حال اندازه‌گیری آن است، نه مشابه یا معادل آن.
نمونه‌های عملی از ورودی‌های سطح ۱
- سهام معامله‌شده در بورس تهران یا فرابورس:
قیمت پایانی یا قیمت لحظه‌ای سهامی که در بورس معامله می‌شود (مثلاً سهام بانک ملت یا ایران‌خودرو) نمونه بارز ورودی سطح ۱ است، مشروط بر اینکه معامله در تاریخ گزارش انجام شده و بازار فعال باشد. - اوراق مشارکت یا صکوک دولتی با بازار فعال:
اگر قیمت معامله این اوراق به‌صورت عمومی و بدون تعدیل در دسترس باشد، می‌توان آن را به‌عنوان ورودی سطح ۱ در نظر گرفت. - ارز خارجی در سامانه نیما یا بازار متشکل ارزی:
در صورتی که نرخ رسمی ارز در این بازارها فعال و بدون تعدیل باشد، ورودی سطح ۱ محسوب می‌شود.
معیار تشخیص ورودی سطح ۱ در عمل
- آیا دارایی/بدهی موردنظر در یک بازار عمومی و فعال معامله می‌شود؟
- آیا قیمت گزارش‌شده دقیقاً مربوط به همان دارایی/بدهی و در همان تاریخ گزارش است؟
- آیا نیازی به تعدیل قیمتی یا استفاده از مدل ارزش‌گذاری وجود دارد؟ اگر پاسخ منفی است، به احتمال زیاد با ورودی سطح ۱ مواجه هستیم.
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا:
- بالاترین سطح اتکاپذیری؛
- کاهش قضاوت حرفه‌ای؛
- شفافیت در گزارشگری مالی.
محدودیت‌ها:
- فقط برای دارایی‌ها و بدهی‌هایی قابل استفاده است که بازار فعال دارند؛
- در ایران، بسیاری از دارایی‌ها مانند زمین، ماشین‌آلات خاص، یا پروژه‌های مشارکتی فاقد ورودی‌های سطح ۱ هستند.
الزام استاندارد ۴۲
- واحدهای تجاری باید در اولویت اول از ورودی‌های سطح ۱ استفاده کنند.
- اگر چنین ورودی‌هایی موجود نباشد، تنها در آن صورت می‌توان به ورودی‌های سطوح پایین‌تر (۲ و ۳) رجوع کرد.
- در صورت استفاده از ورودی‌های سطح ۱، نیاز به هیچ‌گونه تعدیل یا فرضیه‌پردازی نیست و افشای ساده‌تری در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی لازم است.
افشا و مستندسازی
استاندارد ۴۲ الزام می‌کند که:
- طبقه ارزش منصفانه (سطح ۱، ۲ یا ۳) برای هر طبقه دارایی/بدهی افشا شود.
- استفاده از ورودی‌های سطح ۱ باید با ارجاع به بازار فعال و تاریخ قیمت مستند شود.
- در صورت عدم استفاده از سطح ۱، دلایل فنی و مستندات بازارشناسی ارائه گردد.
جمع‌بندی
ورودی‌های سطح ۱، شفاف‌ترین، اتکاپذیرترین و ترجیحی‌ترین ورودی‌ها برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه هستند. استفاده از آن‌ها باعث تقویت کیفیت گزارشگری مالی، کاهش احتمال اعمال سلیقه، و افزایش قابلیت مقایسه بین شرکت‌ها می‌شود. در استاندارد ۴۲، تأکید زیادی بر استفاده از این سطح وجود دارد و صرف‌نظر از آن باید با دلایل موجه همراه باشد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
#هرروزیک_مفهوم
سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
Fair Value Hierarchy
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مفهوم سلسله‌مراتب ارزش منصفانه به طبقه‌بندی ورودی‌های مورداستفاده در فنون ارزش‌گذاری اشاره دارد که برای تعیین ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها به کار می‌روند. این سلسله‌مراتب، ورودی‌ها را بر اساس میزان قابلیت مشاهده آن‌ها در بازار به سه سطح تقسیم می‌کند، تا میزان اتکاپذیری و شفافیت اندازه‌گیری ارزش منصفانه برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی روشن شود.
هدف از این سلسله‌مراتب، ارائه‌ی چارچوبی شفاف برای اولویت‌بندی منابع اطلاعاتی مورد استفاده در برآورد ارزش منصفانه است، به‌طوری‌که استفاده از قیمت‌های مستقیم بازار (سطح ۱) ترجیح داده شود و استفاده از برآوردهای قضاوتی یا غیرقابل مشاهده (سطح ۳) تنها در صورت نبود اطلاعات بازار باشد.
سطوح سه‌گانه سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
سطح ۱:
ورودی‌های قابل مشاهده‌ای که قیمت‌های نقل‌شده برای دارایی‌ها یا بدهی‌های مشابه در بازارهای فعال هستند و به‌صورت مستقیم و بدون تعدیل در تاریخ اندازه‌گیری قابل استفاده‌اند.
مثال: قیمت روز سهام معامله‌شده در بورس اوراق بهادار تهران.
سطح ۲:
ورودی‌های دیگر قابل مشاهده‌ای که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از بازار به‌دست آمده‌اند، اما شامل قیمت‌های سطح ۱ نیستند.
مثال: نرخ بهره بازار، قیمت‌های نقل‌شده برای دارایی‌های مشابه در بازارهای غیرفعال، قیمت‌های حاصل از مدل‌های مبتنی بر ورودی‌های بازار قابل مشاهده.
سطح ۳:
ورودی‌های غیرقابل مشاهده‌ای که بر اساس فرضیات واحد تجاری در خصوص رفتار مشارکت‌کنندگان بازار تعیین شده‌اند. این سطح بیشترین میزان قضاوت حرفه‌ای را می‌طلبد.
مثال: تخمین ارزش یک کارخانه خاص که در هیچ بازار فعالی معامله نمی‌شود، بر اساس جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌شده و نرخ تنزیل برآوردی.
اهمیت کاربردی در گزارشگری مالی
- واحدهای تجاری موظف‌اند در یادداشت‌های توضیحی، سطح سلسله‌مراتبی را که در آن ارزش منصفانه طبقه‌بندی می‌شود، افشا کنند.
- در مواردی که ورودی‌های مختلف از سطوح متفاوت در ارزش‌گذاری استفاده می‌شوند، کل ارزش منصفانه باید در سطحی طبقه‌بندی شود که پایین‌ترین سطح ورودی عمده مورد استفاده را دارد (رویکرد محافظه‌کارانه).
- اطلاعات مربوط به انتقال بین سطوح (مثلاً انتقال از سطح ۲ به ۳ یا بالعکس) باید به همراه دلایل و تحلیل افشا شود.
مثال‌های حرفه‌ای
- سهام بورسی (سطح ۱):
شرکت «الف» مالک ۱۰۰۰۰ سهم از شرکت «ب» است که در بورس تهران معامله می‌شود. ارزش منصفانه این سهام بر اساس قیمت پایانی روز گزارش‌شده در بازار، بدون تعدیل، در سطح ۱ طبقه‌بندی می‌شود. - اوراق مشارکت شرکتی غیربورسی (سطح ۲):
قیمت بازار فعالی برای این اوراق وجود ندارد، اما می‌توان از نرخ سود بازار برای اوراق مشابه، تعدیل‌شده برای ریسک اعتباری شرکت صادرکننده، استفاده کرد. این برآورد در سطح ۲ قرار می‌گیرد. - ارزش‌گذاری زمین صنعتی خاص (سطح ۳):
واحد تجاری برای زمینی که فاقد بازار فعال است، از فنون ارزش‌گذاری بر اساس جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌شده استفاده می‌کند. در غیاب ورودی‌های قابل مشاهده، این ارزش در سطح ۳ طبقه‌بندی می‌شود.
نکات کلیدی برای استفاده از سلسله‌مراتب
- سطح‌بندی ورودی‌ها، نه خود فنون ارزش‌گذاری، ملاک طبقه‌بندی است.
- حتی اگر از تکنیک پیچیده‌ای مانند مدل تنزیل جریانات نقدی استفاده شود، اگر تمام ورودی‌ها از سطح ۱ باشند، می‌توان نتیجه را در سطح ۱ طبقه‌بندی کرد.
- سلسله‌مراتب به شفاف‌سازی درجه عدم‌قطعیت اندازه‌گیری ارزش منصفانه کمک می‌کند و در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران نقش مهمی دارد.
الزامات افشا طبق استاندارد ۴۲
واحد تجاری باید در یادداشت‌های توضیحی موارد زیر را افشا کند:
- سطح سلسله‌مراتبی ارزش منصفانه برای هر طبقه دارایی یا بدهی؛
- فنون ارزش‌گذاری به‌کاررفته و ورودی‌های کلیدی استفاده‌شده؛
- تحلیل تغییرات ارزش در سطح ۳ و انتقالات بین سطوح؛
- میزان حساسیت نتایج ارزش‌گذاری به تغییر در ورودی‌های غیرقابل مشاهده.
جمع‌بندی
سلسله‌مراتب ارزش منصفانه، ستون فقرات شفافیت و قابلیت اتکای اندازه‌گیری ارزش‌ها در صورت‌های مالی است. این ابزار نه‌تنها میزان اتکا به داده‌های بازار را نشان می‌دهد، بلکه درجه قضاوت حرفه‌ای و ریسک برآورد را نیز روشن می‌سازد. در استاندارد ۴۲، این سلسله‌مراتب مبنای اصلی برای طبقه‌بندی، افشا، و تحلیل کیفی ارزش‌های منصفانه محسوب می‌شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش
در چارچوب استاندارد شماره ۴۲ حسابداری ایران، قیمت‌های پیشنهادی خرید (bid price) و پیشنهادی فروش (ask price) دو سطح قیمتی هستند که در بازار برای یک دارایی یا بدهی اعلام می‌شوند. این قیمت‌ها به‌صورت عمومی در بازارهای فعال یا بازارهای دلال‌محور برای معاملات فوری قابل مشاهده‌اند و بازتابی از نیت و رفتار مشارکت‌کنندگان بازار برای خرید یا فروش آن دارایی در تاریخ اندازه‌گیری هستند.
- قیمت پیشنهادی خرید (bid price): بالاترین قیمتی است که یک خریدار حاضر است برای خرید دارایی بپردازد.
- قیمت پیشنهادی فروش (ask price): پایین‌ترین قیمتی است که یک فروشنده حاضر است دارایی را در آن قیمت بفروشد.
فاصله بین این دو قیمت را معمولاً دامنه قیمت یا «bid-ask spread» می‌نامند که نشان‌دهنده نقدشوندگی و میزان رقابت در بازار است.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ تأکید دارد که در صورت وجود قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش برای یک دارایی یا بدهی:
- اگر واحد تجاری دارایی را نگهداری می‌کند (دارای موقعیت دارایی باشد)، باید از قیمت فروش (ask price) به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه استفاده کند.
- اگر واحد تجاری بدهی دارد (موقعیت بدهی)، باید از قیمت خرید (bid price) برای تعیین ارزش منصفانه استفاده نماید.
- اگر واحد تجاری دارای موقعیتی باشد که شامل هر دو (خرید و فروش) باشد یا اگر دارایی خاصی هم قابل خرید و هم قابل فروش باشد، استفاده از قیمت میانه (mid-market price) نیز می‌تواند مناسب باشد، مشروط به اینکه بازتابی منطقی از ارزش منصفانه باشد.
مثال‌های حرفه‌ای
- ارز خارجی در بازار فارکس:
برای یک جفت ارز مانند EUR/USD، اگر bid برابر 1.1230 و ask برابر 1.1240 باشد، خریدار حاضر است با نرخ 1.1230 بخرد و فروشنده با نرخ 1.1240 بفروشد. در صورت نگهداری یورو توسط واحد تجاری، قیمت منصفانه همان نرخ فروش یعنی 1.1240 خواهد بود. - سهام معامله‌شده در بورس:
برای سهم شرکت A، اگر در لحظه اندازه‌گیری bid برابر ۱۵۰۰ تومان و ask برابر ۱۵۰۲ تومان باشد، و واحد تجاری مالک آن سهم باشد، ۱۵۰۲ تومان به‌عنوان ارزش منصفانه در نظر گرفته می‌شود. - اوراق بدهی شرکتی:
در بازارهای دلال‌محور، قیمت‌های bid و ask توسط مؤسسات مالی یا کارگزاری‌ها اعلام می‌شود. اگر شرکت صادرکننده اوراق در حال بازخرید باشد، ممکن است قیمت bid برای آن‌ها معیار تعیین ارزش منصفانه باشد.
اهمیت در گزارشگری مالی
- استفاده صحیح از bid و ask باعث می‌شود ارزش منصفانه دقیق‌تر و منطبق‌تر با شرایط بازار گزارش شود.
- عدم توجه به تفاوت بین قیمت خرید و فروش ممکن است منجر به بیش‌نمایی یا کم‌نمایی ارزش دارایی یا بدهی شود.
- برای دارایی‌ها و بدهی‌هایی که بازار عمیق ندارند، وجود فاصله زیاد بین bid و ask ممکن است نشان‌دهنده سطح پایین نقدشوندگی یا ریسک قیمتی باشد که باید افشا شود.
نکات کاربردی و افشای مورد نیاز
- اگر واحد تجاری از قیمت میانه بین bid و ask استفاده می‌کند، باید مبنای قضاوت حرفه‌ای خود را مستند و در یادداشت‌های توضیحی افشا کند.
- اگر فاصله بین قیمت‌ها (spread) قابل توجه است، باید در ارزیابی ریسک نوسان ارزش منصفانه و نقدشوندگی دارایی لحاظ شود.
- حسابرس معمولاً استفاده از قیمت‌های bid یا ask را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که ارزش منصفانه دقیقاً بر مبنای رفتار بازار تعیین شده است.
جمع‌بندی
قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش یکی از منابع کلیدی برای تعیین ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها در بازارهای فعال هستند. انتخاب صحیح بین bid یا ask بر اساس نوع موقعیت (دارایی یا بدهی) و نوع بازار اهمیت زیادی دارد و عدم رعایت آن می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر تصویر مالی ارائه‌شده در صورت‌های مالی داشته باشد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، معاملات بدون حضور واسطه یا دلال و به‌صورت مستقیم بین دو طرف اصلی (اصیل به اصیل یا "principal to principal") انجام می‌شود. در این نوع بازار، هر دو طرف معامله به‌عنوان مالکان قانونی دارایی یا بدهی عمل می‌کنند و مسئولیت کامل معامله را مستقیماً می‌پذیرند.
برخلاف بازارهای دلال‌محور یا کارگزاری، در بازارهای principal-to-principal، واسطه‌ای برای تسهیل معامله یا تعیین قیمت وجود ندارد؛ بلکه قیمت از طریق توافق دو طرف و بر مبنای شرایط بازار تعیین می‌شود.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که هنگام اندازه‌گیری ارزش منصفانه، واحد تجاری باید به ماهیت بازار مورد استفاده توجه کند. اگر بازار مورد استفاده از نوع principal-to-principal باشد، باید اطمینان حاصل شود که قیمت توافق‌شده میان دو طرف، منعکس‌کننده دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار باشد، نه صرفاً نتیجه‌ی شرایط خاص یک رابطه یا معامله خاص.
ویژگی‌های اصلی این بازارها
- معامله مستقیم بین دو طرف اصلی (مثلاً فروشنده و خریدار نهایی) بدون حضور واسطه.
- شرایط و قیمت از طریق مذاکره مستقیم تعیین می‌شود و ممکن است در معرض تفاوت‌های زیادی باشد.
- معمولاً در بازارهای خصوصی یا غیررسمی مشاهده می‌شود، به‌ویژه در معاملات دارایی‌های خاص، پروژه‌ها، یا سهام شرکت‌های غیربورسی.
- اطلاعات قیمت ممکن است عمومی نباشد و نیاز به مستندسازی دقیق دارد.
مثال‌های حرفه‌ای
- فروش یک کارخانه تولیدی بین دو شرکت خصوصی
اگر یک شرکت خصوصی کارخانه‌ای را مستقیماً به یک شرکت دیگر بفروشد و طرفین معامله به‌عنوان خریدار و فروشنده اصلی عمل کنند، این بازار از نوع principal-to-principal محسوب می‌شود. - معاملات سهام شرکت‌های غیر بورسی بین سرمایه‌گذاران نهادی
در صورتی که این معاملات بدون دخالت کارگزار و به‌صورت مستقیم بین دو طرف انجام شوند، در این گروه قرار می‌گیرند. - انتقال دارایی‌های خاص (مثلاً زمین صنعتی) در پروژه‌های مشارکتی
وقتی مالک زمین و خریدار پروژه مستقیماً وارد مذاکره و معامله می‌شوند و قیمت توافقی میانشان مبنای معامله است.
ملاحظات مهم در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
- در این نوع بازارها، ممکن است شرایط خاص رابطه بین دو طرف قیمت را تحت تأثیر قرار دهد (مثلاً رابطه وابستگی، منافع مشترک، یا انگیزه‌های خاص).
- بنابراین، اگر واحد تجاری بخواهد از این نوع معاملات به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه استفاده کند، باید اثبات کند که قیمت معامله، نماینده دیدگاه بازار عمومی است.
- در غیر این صورت، قیمت معامله ممکن است فقط یک ورودی سطح ۳ در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه باشد یا نیاز به تعدیل قابل‌توجه داشته باشد.
الزامات افشا
واحد تجاری در صورت استفاده از اطلاعات ناشی از بازارهای principal-to-principal باید:
- ماهیت بازار و شرایط خاص معامله را افشا کند؛
- در صورت استفاده از چنین معاملاتی برای تعیین ارزش منصفانه، قضاوت حرفه‌ای و شواهد پشتیبان ارائه دهد؛
- تأثیر ویژگی‌های خاص رابطه بین طرفین معامله بر قیمت نهایی را تحلیل کند.
جمع‌بندی
بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده، گرچه ممکن است منبع مهمی برای تعیین ارزش دارایی‌ها یا بدهی‌ها باشند، اما نیازمند بررسی دقیق اعتبار قیمت، نبود تعصب ناشی از روابط خاص، و انطباق با دیدگاه بازار عمومی هستند. استفاده حرفه‌ای از این اطلاعات در گزارشگری مالی مستلزم مستندسازی قوی و تحلیل شفاف است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای کارگزاری
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای کارگزاری به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، معاملات بین خریداران و فروشندگان از طریق واسطه‌هایی به‌نام کارگزار (broker) انجام می‌شود. برخلاف بازارهای دلال‌محور که در آن دلال با منابع خود خرید و فروش می‌کند، در بازارهای کارگزاری کارگزار صرفاً نقش واسطه دارد و خود طرف معامله نیست.
بازارهای کارگزاری از جمله منابع اطلاعاتی هستند که می‌توانند ورودی‌های قابل مشاهده (observable inputs) برای ارزش‌گذاری منصفانه دارایی‌ها یا بدهی‌ها در اختیار واحد تجاری قرار دهند، مشروط بر آنکه این بازارها فعال، شفاف و مبتنی بر رفتار مشارکت‌کنندگان بازار باشند.
ویژگی‌های بازارهای کارگزاری
- کارگزار تنها واسطه است و مالکیت دارایی‌ها را برای خود نگه نمی‌دارد.
- قیمت‌ها اغلب بر اساس تقاضای بازار تعیین می‌شوند، اما از طریق کارگزار جمع‌آوری و اعلام می‌گردند.
- بازار می‌تواند رسمی یا غیررسمی باشد، اما شفافیت اطلاعات و مستند بودن قیمت‌ها اهمیت دارد.
- معمولاً در بازارهای خاص یا دارایی‌های غیرنقدشونده مانند املاک، تجهیزات خاص، آثار هنری یا دارایی‌های صنعتی کاربرد دارد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد حسابداری شماره ۴۲ استفاده از داده‌های حاصل از بازارهای کارگزاری را مشروط می‌داند به اینکه:
- معاملات انجام‌شده توسط کارگزاران نماینده قیمت‌های بازار باشند؛
- داده‌های گزارش‌شده مبتنی بر معاملات واقعی، مستند و قابل مشاهده باشند؛
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، توسط مشارکت‌کنندگان بازار پذیرفته شده باشند؛
- واحد تجاری قضاوت حرفه‌ای کافی برای تأیید اتکاپذیری داده‌ها به‌کار گیرد.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار خرید و فروش املاک بزرگ صنعتی یا تجاری
در بسیاری از کشورها، املاک خاص از طریق کارگزاران ملک معامله می‌شوند و این بازارهای کارگزاری می‌توانند قیمت‌هایی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های ملکی خاص فراهم کنند. - بازار فروش تجهیزات صنعتی دست‌دوم
در صنایعی مانند نفت، پتروشیمی یا هوافضا، تجهیزات خاص ممکن است فقط از طریق شبکه‌ای از کارگزاران تخصصی معامله شوند و اطلاعات آن‌ها از بازارهای کارگزاری اخذ گردد. - معاملات خصوصی سهام در شرکت‌های غیر بورسی
در صورتی که کارگزاران، خریداران و فروشندگان سهام شرکت‌های خاص را به یکدیگر متصل کنند، اطلاعات حاصل از این بازار نیز مشمول بازار کارگزاری است.
اهمیت در گزارشگری مالی
- استفاده از اطلاعات بازارهای کارگزاری می‌تواند سطح ۲ یا ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه را تشکیل دهد، بسته به اینکه قیمت‌ها قابل مشاهده، قابل تأیید و عمومی باشند یا خیر.
- در مواردی که قیمت‌های رسمی بازار در دسترس نیست، بازارهای کارگزاری می‌توانند نقش مکمل داشته باشند، به‌ویژه در ارزیابی دارایی‌های خاص یا غیرمالی.
- افشا در یادداشت‌های توضیحی برای معاملات مبتنی بر قیمت‌های کارگزاری الزامی است، شامل منبع قیمت، قضاوت حرفه‌ای استفاده‌شده و میزان فعالیت بازار مربوطه.
ملاحظات حرفه‌ای
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، در صورتی قابل اتکا هستند که حاصل معاملات واقعی باشند، نه صرفاً نقل قول‌های غیرالزام‌آور (non-binding quotes).
- واحد تجاری باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار نیز چنین قیمت‌هایی را به‌عنوان مبنای تصمیم‌گیری می‌پذیرند یا نه.
- حسابرس معمولاً مستندات مربوط به روش جمع‌آوری داده‌ها از بازار کارگزاری، صلاحیت کارگزار و فعالیت بازار را بررسی می‌کند.
جمع‌بندی
بازارهای کارگزاری، به‌ویژه در ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرمالی و خاص، می‌توانند منبع مهمی برای تخمین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر رعایت اصول شفافیت، قابلیت مشاهده و رفتار بازار محور. قضاوت حرفه‌ای در استفاده از این داده‌ها، و افشای کامل در صورت‌های مالی، اهمیت بالایی در پذیرش این ارزش‌گذاری دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای دلال‌محور
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای دلال‌محور به بازارهایی گفته می‌شود که در آن‌ها، معاملات مستقیماً از طریق دلالان (dealers) انجام می‌شود. این دلالان معمولاً نقش بازارساز (market maker) را ایفا کرده و با استفاده از منابع خود، دارایی‌ها را خریداری و نگهداری کرده یا می‌فروشند تا نقدشوندگی بازار را حفظ کنند.
در این نوع بازارها، برخلاف بازارهای مبادله‌ای که خریداران و فروشندگان مستقیماً از طریق یک سامانه رسمی به هم متصل می‌شوند، قیمت‌گذاری و انجام معاملات به‌طور غیرمتمرکز و از طریق واسطه‌ها صورت می‌گیرد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ در تشریح منابع اطلاعاتی بازار برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه، بازارهای دلال‌محور را به‌عنوان یکی از انواع بازارهای قابل اتکا معرفی می‌کند، مشروط بر اینکه اطلاعات حاصل از این بازارها قابل مشاهده، شفاف و در سطح مناسبی از فعالیت بازار قرار داشته باشند.
ویژگی‌های اصلی بازارهای دلال‌محور
- قیمت‌گذاری توسط دلالان: دلال قیمت خرید و فروش را تعیین می‌کند (bid و ask) و در فاصله قیمتی سود کسب می‌کند.
- بازار غیرمتمرکز: هیچ پلتفرم متمرکز عمومی برای کشف قیمت وجود ندارد؛ معاملات به‌صورت دوجانبه یا از طریق شبکه‌های واسطه‌ای انجام می‌شود.
- ارائه نقدینگی توسط دلالان: برای تضمین معاملات، دلالان موجودی دارایی را نگهداری می‌کنند.
- نرخ‌های گزارش‌شده ممکن است از منابعی چون سیستم‌های نقل قیمت یا خبرگزاری‌ها اخذ شوند، نه از طریق سامانه رسمی بازار.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار اوراق بدهی شرکتی در خارج از بورس
در بسیاری از کشورها، اوراق قرضه شرکتی در بازارهای دلال‌محور معامله می‌شود، جایی که مؤسسات مالی قیمت خرید و فروش را پیشنهاد می‌کنند و نقش بازارساز دارند. - معاملات ارز (فارکس) در سطح بین‌بانکی
بازار فارکس یکی از بزرگترین نمونه‌های بازار دلال‌محور است، جایی که بانک‌ها و مؤسسات مالی از طریق پلتفرم‌های داخلی یا روابط کارگزاری با یکدیگر معامله می‌کنند. - بازار گواهی سپرده کالا یا طلا در ایران (خارج از بورس رسمی)
اگر معامله از طریق مؤسسات مالی غیربورسی با تعیین نرخ خرید و فروش انجام شود، این بازار می‌تواند در قالب بازار دلال‌محور دسته‌بندی شود.
اهمیت در گزارشگری و ارزش‌گذاری
در صورت استفاده از داده‌های بازارهای دلال‌محور در ارزش‌گذاری دارایی‌ها یا بدهی‌ها، استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که واحد تجاری باید:
- اطمینان حاصل کند که قیمت‌ها حاصل از معاملات واقعی بازار هستند و نه فقط قیمت‌های پیشنهادی؛
- قابلیت مشاهده و دسترسی عمومی اطلاعات را ارزیابی کند؛
- در صورت عدم فعالیت کافی بازار یا شفافیت پایین، آن را به‌عنوان ورودی سطح پایین‌تر (سطح ۲ یا ۳) در طبقه‌بندی سلسله‌مراتب ارزش منصفانه شناسایی کند.
ملاحظات حسابرسی و افشا
- استفاده از قیمت‌های اعلام‌شده توسط دلالان باید با مستندات کافی، افشای منابع قیمت، و تحلیل قابلیت اتکا همراه باشد.
- اگر قیمت‌های حاصل از بازار دلال‌محور با مدل‌های ارزش‌گذاری داخلی تعدیل شوند، باید این موضوع با ذکر میزان تعدیلات و سطح ورودی‌ها افشا شود.
- حسابرسان معمولاً حساسیت بیشتری به استفاده از بازارهای دلال‌محور دارند، زیرا ریسک سوگیری یا عدم شفافیت اطلاعات در این بازارها بالاتر است.
جمع‌بندی
بازارهای دلال‌محور اگرچه فاقد شفافیت بازارهای رسمی هستند، اما می‌توانند منابع معتبری برای تعیین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر آنکه داده‌ها قابل اتکا، عمومی و نماینده رفتار بازار باشند. قضاوت حرفه‌ای و مستندسازی قوی در استفاده از این بازارها نقش کلیدی دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای مبادله‌ای
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای مبادله‌ای به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها دارایی‌ها، بدهی‌ها یا ابزارهای مالی به‌صورت رسمی، سازمان‌یافته و تحت نظارت مراجع قانونی، مورد معامله قرار می‌گیرند. این بازارها از شفاف‌ترین و قابل‌اتکاترین منابع برای استخراج قیمت‌های قابل مشاهده (observable inputs) جهت اندازه‌گیری ارزش منصفانه محسوب می‌شوند.
ویژگی اصلی بازارهای مبادله‌ای، وجود سامانه‌ای شفاف، با قوانین یکسان برای همه مشارکت‌کنندگان بازار و با قیمت‌های اعلام‌شده عمومی است که امکان کشف قیمت (price discovery) را برای دارایی‌ها یا بدهی‌ها فراهم می‌کند.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
در بندهای مختلف استاندارد ۴۲ تأکید شده که قیمت‌های نقل‌شده در بازارهای فعال، به‌ویژه بازارهای مبادله‌ای، بالاترین سطح ورودی (سطح ۱) در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه محسوب می‌شوند و باید در صورت در دسترس بودن، بدون تعدیل به‌عنوان مبنای اصلی در اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده شوند.
ویژگی‌های کلیدی بازارهای مبادله‌ای
- شفافیت بالا: همه مشارکت‌کنندگان بازار به اطلاعات قیمت و حجم معاملات دسترسی دارند.
- قانون‌گذاری رسمی: بازارها توسط نهادهای نظارتی و قانونی کنترل می‌شوند مثل سازمان بورس
- قابلیت معامله عمومی: دارایی‌ها یا ابزارها قابل معامله برای عموم سرمایه‌گذاران هستند.
- تسویه منظم و شفاف: عملیات تسویه و پایاپای معاملات توسط نهادهای معین انجام می‌شود.
- مثال‌های رایج: بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالا، بورس انرژی
مثال‌های حرفه‌ای
- سهم معامله‌شده در بورس تهران
قیمت روزانه سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران، نمونه‌ای از ورودی سطح ۱ در بازار مبادله‌ای است و باید مستقیماً برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه سهام استفاده شود. - قرارداد آتی در بورس کالا
قیمت‌های اعلام‌شده برای قراردادهای آتی (مثلاً گندم یا فولاد) در بورس کالا، به‌عنوان داده بازار مبادله‌ای، می‌توانند مبنای تعیین ارزش منصفانه ابزارهای مشتقه باشند. - اوراق بدهی دولتی قابل معامله در بورس
قیمت‌های لحظه‌ای اوراق مشارکت یا خزانه اسلامی منتشره در سامانه معاملات، ورودی‌های معتبر از بازار مبادله‌ای محسوب می‌شوند.
اهمیت در گزارشگری مالی
استفاده از داده‌های بازارهای مبادله‌ای برای ارزش‌گذاری:
- قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی را افزایش می‌دهد؛
- ریسک قضاوت‌های ذهنی و مدل‌های تخمینی را کاهش می‌دهد؛
- امکان تطبیق با رفتار واقعی مشارکت‌کنندگان بازار را فراهم می‌آورد؛
- از منظر حسابرس، نشانه‌ای از شواهد حسابرسی مناسب و قابل اتکا محسوب می‌شود.
تمایز با سایر بازارها
بر خلاف بازارهای خارج از بورس (OTC) یا بازارهای غیررسمی، در بازارهای مبادله‌ای:
- قیمت‌ها عمومی و مستند هستند؛
- دامنه نوسان، حجم معاملات، و عمق بازار قابل مشاهده است؛
- دسترسی یکسان برای مشارکت‌کنندگان وجود دارد و ریسک تبعیض اطلاعاتی پایین است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
مواضع جبرانی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مواضع جبرانی به وضعیت‌هایی اشاره دارد که در آن، واحد تجاری دو یا چند دارایی و بدهی را در معرض ریسک‌های مشابه و متقابل نگه می‌دارد، به‌گونه‌ای که یک موضع، اثر مالی یا ریسک موضع دیگر را خنثی یا جبران می‌کند.
این مفهوم معمولاً در محیط‌های معاملاتی پیشرفته مانند مشتقات مالی، قراردادهای اختیار معامله، معاملات آتی، یا سبدهای سرمایه‌گذاری پیچیده دیده می‌شود، اما در برخی معاملات عملیاتی نیز کاربرد دارد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
هنگامی که واحد تجاری از روش ارزش‌گذاری تکنیکی مانند رویکرد درآمدی یا بازار محور استفاده می‌کند، ممکن است دارایی یا بدهی بخشی از یک موضع ترکیبی باشد. در چنین حالتی، استاندارد ۴۲ اجازه می‌دهد که اثر مواضع جبرانی در اندازه‌گیری ارزش منصفانه لحاظ شود، مشروط به اینکه مشارکت‌کنندگان بازار نیز دارایی یا بدهی را در قالب همان موضع ترکیبی ارزیابی کنند.
کاربردهای حرفه‌ای
- قرارداد اختیار خرید و فروش روی یک دارایی خاص
اگر واحد تجاری به‌صورت هم‌زمان، قرارداد اختیار خرید (Call) و فروش (Put) برای یک سهم داشته باشد، این دو موضع ممکن است اثرات یکدیگر را کاهش دهند. در ارزش‌گذاری، ممکن است از یک مدل ترکیبی برای برآورد ارزش خالص استفاده شود. - موقعیت فروش استقراضی جبرانی با دارایی پایه
یک نهاد ممکن است دارایی خاصی را به‌صورت استقراضی فروخته باشد ولی همان دارایی را نیز در پرتفوی نگه دارد. این دو موضع می‌توانند از نظر ریسک بازار، یکدیگر را جبران کنند. - قرارداد پوشش ریسک (Hedging Instruments)
در مواردی که ابزار مالی پوششی (hedge) برای جبران نوسانات ابزار پایه به‌کار می‌رود، ممکن است ارزش‌گذاری پوشش و ابزار پایه به‌صورت ترکیبی در نظر گرفته شود.
الزامات در استفاده از مواضع جبرانی
بر اساس استاندارد ۴۲، لحاظ‌کردن مواضع جبرانی در ارزش‌گذاری تنها در شرایط زیر مجاز است:
- مشارکت‌کنندگان بازار نیز دارایی یا بدهی را در قالب همان موضع ترکیبی مشاهده و ارزش‌گذاری می‌کنند؛
- روابط جبرانی مستند، مستدل و منطبق با رفتار بازار باشد؛
- ارزش خالص دارایی‌ها و بدهی‌های جبرانی بر اساس مدل‌هایی با شفافیت کافی و ورودی‌های قابل اتکا محاسبه شود.
نکات مهم گزارشگری
- تفاوت بین جبران اقتصادی و تهاتر حسابداری: حتی اگر مواضع از نظر اقتصادی یکدیگر را جبران کنند، الزاماً نباید در صورت‌های مالی تهاتر شوند مگر طبق استانداردهای تهاتر مثلاً استاندارد حسابداری ۳۶ یا الزامات بین‌المللی IAS 32.
- افشا: در صورت اعمال اثر مواضع جبرانی بر ارزش منصفانه، واحد تجاری باید در یادداشت‌های توضیحی، ماهیت و ساختار این مواضع، مبنای محاسبه خالص آن‌ها، و حساسیت آن نسبت به تغییرات شرایط بازار را افشا کند.
مثال ملموس در صنعت مالی
در بانک‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری، مواضع جبرانی بسیار رایج هستند. برای مثال، اگر بانکی روی نرخ بهره در آینده ریسک دارد، ممکن است با ورود به قراردادهای معاوضه نرخ بهره (interest rate swap)، این ریسک را جبران کند. در چنین حالتی، ارزش منصفانه ابزار پوشش و ابزار پایه به‌صورت خالص و در چارچوب رفتار بازار قابل ارزیابی است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
به‌صورت صریح
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، واژه به‌صورت صریح به اطلاعات، مفروضات یا شرایطی اطلاق می‌شود که به‌طور مستقیم، روشن، و بدون ابهام در اسناد، قراردادها، یادداشت‌ها، یا مدل‌های ارزش‌گذاری بیان شده‌اند. این مفاهیم معمولاً مستقیماً قابل شناسایی و استناد هستند و برای استفاده در فرآیند ارزش‌گذاری، نیازی به تفسیر یا استنتاج ندارند.
در مقابل با مفروضات ضمنی (implicitly)، مفاهیم صریح مبنای اصلی شفافیت، اتکا و پاسخ‌گویی در گزارشگری مالی هستند.
نقش در استاندارد شماره ۴۲
در بسیاری از بخش‌های استاندارد ۴۲، اطلاعات «صریح» به‌عنوان نقطه شروع برای شناسایی ورودی‌ها و تنظیم مدل‌های ارزش‌گذاری مطرح می‌شوند. برای مثال، اگر قیمت یا نرخ تنزیل در قرارداد یا بازار به‌صورت مشخص اعلام شده باشد، این داده‌ها باید بر دیگر مفروضات اولویت داشته باشند.
مثال‌های کاربردی
- قیمت اعلام‌شده بازار
قیمت سهم در بازار بورس، که به‌صورت عمومی و روزانه منتشر می‌شود، صراحتاً مشخص است و در سطح ۱ طبقه‌بندی می‌شود. - نرخ قرارداد اجاره
در قرارداد اجاره‌ای که نرخ اجاره، دوره پرداخت، و شرایط تمدید به‌صورت صریح قید شده‌اند، این اطلاعات مستقیماً در اندازه‌گیری ارزش منصفانه دارایی یا بدهی کاربرد دارند. - ضمانت‌نامه کتبی از بانک
در ارزش‌گذاری تعهدات یک پروژه، اگر بانک به‌صورت مکتوب متعهد به تأمین مالی شود، این تعهد «صریح» است و می‌تواند در ارزیابی ریسک و جریان‌های نقدی لحاظ شود.
اهمیت در قضاوت حرفه‌ای
اطلاعات صریح به دلیل قابلیت اتکا و عینیت، در ارزش‌گذاری و گزارشگری اهمیت ویژه‌ای دارند. با این حال، حسابداران حرفه‌ای باید:
- اطمینان حاصل کنند که مفاهیم به‌ظاهر صریح واقعاً روشن و بدون ابهام‌اند؛
- اطلاعات صریح را نسبت به مفروضات ضمنی در اولویت قرار دهند، مگر آنکه شواهد قوی‌تری خلاف آن وجود داشته باشد؛
- در مواردی که داده صریح وجود دارد، از برآوردهای ذهنی یا مفروضات تخمینی استفاده نکنند.
افشا و شفافیت
در فرآیند افشای اطلاعات مرتبط با ارزش منصفانه، اطلاعاتی که به‌صورت صریح مبنای محاسبات قرار گرفته‌اند، باید:
- در یادداشت‌های توضیحی صریحاً ذکر شوند؛
- مبنای انتخاب و منطق استفاده از آن‌ها به روشنی تشریح گردد؛
- در طبقه‌بندی سطوح ورودی‌ها مشخص شود که از اطلاعات سطح ۱ یا ۲ استفاده شده است (در صورت صراحت بازار یا قرارداد).
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
به‌صورت ضمنی
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، واژه به‌صورت ضمنی به مفهومی اشاره دارد که مستقیم و صریح بیان نشده، اما از مفروضات، شرایط، شواهد بازار یا ساختار قرارداد قابل استنباط است. مفاهیمی که به‌صورت ضمنی در فرآیند ارزش‌گذاری یا تحلیل‌های مالی به‌کار می‌روند، معمولاً نقش مهمی در قضاوت حرفه‌ای حسابداران و ارزش‌گذاران دارند.
در چارچوب این استاندارد، بسیاری از مفروضات بازار، رفتار مشارکت‌کنندگان، یا شرایط انتقال دارایی/بدهی ممکن است به‌طور ضمنی در مدل‌های ارزش‌گذاری وجود داشته باشند، حتی اگر به‌صراحت بیان نشده باشند.
جایگاه در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
هنگامی که واحد تجاری از ورودی‌های سطح ۳ (غیرقابل مشاهده) یا روش‌های پیچیده ارزش‌گذاری استفاده می‌کند، ممکن است لازم باشد برخی مفروضات کلیدی را از اطلاعات در دسترس به‌صورت ضمنی استنتاج کند. این استنتاج باید به‌گونه‌ای باشد که با نحوه تفکر و رفتار مشارکت‌کنندگان بازار در بازار فرضی سازگار باشد.
کاربردهای حرفه‌ای
۱. مفروضات نرخ تنزیل
اگر بازار فعال برای نرخ تنزیل خاص وجود نداشته باشد، ارزش‌گذار ممکن است از نرخ‌هایی استفاده کند که به‌صورت ضمنی از معاملات دارایی‌های مشابه یا شرایط اقتصادی استنتاج شده‌اند.
۲. رفتار بازار نسبت به ریسک
در نبود داده‌های صریح، مفروضات مربوط به پذیرش ریسک از سوی مشارکت‌کنندگان بازار، به‌صورت ضمنی در مدل‌های ارزش‌گذاری لحاظ می‌شوند.
- انتقال تعهدات قراردادی
در شرایطی که انتقال یک بدهی فرضی در بازار انجام‌پذیر باشد، فرض وجود توافق قانونی برای انتقال، ممکن است ضمنی فرض شود، مشروط به اینکه این فرض با دیدگاه بازار منطبق باشد.
اهمیت قضاوت حرفه‌ای
کاربرد مفاهیم ضمنی در استاندارد ۴۲ نیازمند قضاوت حرفه‌ای قوی است. واحد تجاری باید:
- شواهد و دلایل استفاده از مفروضات ضمنی را مستند کند؛
- نشان دهد که این مفروضات، منطبق با رفتار واقعی مشارکت‌کنندگان بازار در شرایط اقتصادی جاری است؛
- در صورت لزوم، از نظر متخصصان مستقل استفاده کند تا استنتاج ضمنی دارای اتکاپذیری بیشتری باشد.
نکات کلیدی
- مفروضات ضمنی، در مدل‌سازی جریان‌های نقدی، نرخ‌های رشد، ریسک‌های اعتباری، یا ارزش باقیمانده بسیار رایج هستند.
- نباید مفروضات ضمنی با مفروضات خودسرانه یا مدیریت‌محور اشتباه گرفته شوند. این مفروضات باید بر شواهد بیرونی تکیه داشته باشند.
- هنگام استفاده از روش درآمدی یا روش بهای جایگزینی، برخی پارامترها (مانند نرخ رشد بلندمدت یا عمر اقتصادی) ممکن است ضمنی و نه صریح باشند.
الزامات افشا
اگر استفاده از مفروضات ضمنی تأثیر بااهمیتی بر ارزش منصفانه داشته باشد، استاندارد ۴۲ ایجاب می‌کند که:
- ماهیت این مفروضات ضمنی افشا شود؛
- حساسیت ارزش به تغییر در این مفروضات، در صورت کاربرد ورودی‌های سطح ۳، توضیح داده شود؛
- مبنای استنتاج این مفروضات به‌روشنی در یادداشت‌های توضیحی ذکر گردد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
ریسک عدم اجرا
ریسک عدم اجرا در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ به ریسکی اشاره دارد که یک طرف قرارداد ممکن است نتواند تعهدات خود را در قبال بدهی انجام دهد. این ریسک، یکی از مؤلفه‌های اساسی در تعیین ارزش منصفانه یک بدهی است و باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار، در تاریخ اندازه‌گیری، در نظر گرفته شود.
ریسک عدم اجرا، هم شامل ریسک اعتباری صادرکننده بدهی است و هم سایر ریسک‌هایی که ممکن است منجر به عدم ایفای تعهدات قراردادی شوند.
جایگاه در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
در تعیین ارزش منصفانه یک بدهی، واحد تجاری باید ریسک عدم اجرای تعهدات از سوی خود یا طرف دیگر را در محاسبات لحاظ کند. این اصل، تضمین می‌کند که ارزش منصفانه بدهی تنها بر پایه مبلغ اسمی آن نیست، بلکه منعکس‌کننده ریسک‌های واقعی در بازار است.
بر این اساس، اگر بدهی دارای سطح بالایی از ریسک عدم اجرا باشد (مثلاً ناشی از ضعف مالی یا دعاوی حقوقی علیه بدهکار)، مشارکت‌کنندگان بازار آن را با تخفیف قیمتی قابل توجهی ارزش‌گذاری می‌کنند.
اجزای تشکیل‌دهنده ریسک عدم اجرا
- ریسک اعتباری خاص بدهکار: احتمال اینکه بدهکار نتواند مبلغ یا منافع بدهی را به‌موقع پرداخت کند.
- ریسک عملیاتی یا قانونی: ریسک‌هایی مانند نقص قرارداد، تغییرات قانونی، یا ساختار پیچیده قرارداد که منجر به عدم اجرا می‌شوند.
- ریسک محیطی یا اقتصادی: شرایط اقتصادی یا رویدادهای خارجی که توانایی بدهکار را برای اجرای تعهدات محدود می‌کند.
مثال‌های حرفه‌ای
- اوراق قرضه شرکتی: اگر شرکتی در آستانه ورشکستگی باشد، اوراق آن با نرخ تنزیل بالاتر (و ارزش منصفانه پایین‌تر) ارزش‌گذاری می‌شود. این نرخ تنزیل بالا، انعکاس ریسک عدم اجرای تعهدات مالی است.
- تأمین مالی پروژه‌ای: در قرارداد تأمین مالی یک پروژه ساخت‌وساز، اگر مجوزهای قانونی در دسترس نباشد، ممکن است ریسک عدم اجرا بالا رود و ارزش بدهی کاهش یابد.
- قرارداد اجاره بلندمدت: اگر اجاره‌دهنده سابقه مالی ضعیفی داشته باشد یا در پرداخت‌های گذشته تأخیر داشته باشد، ریسک عدم اجرای تعهدات او در ارزیابی قرارداد باید لحاظ شود.
ملاحظات کلیدی در گزارشگری مالی
طبق استاندارد ۴۲، در اندازه‌گیری ارزش منصفانه بدهی:
- واحد تجاری باید همان ریسکی را لحاظ کند که مشارکت‌کنندگان بازار در صورت خرید آن بدهی در نظر می‌گیرند؛
- ریسک عدم اجرا صرفاً به وضعیت واحد تجاری محدود نیست، بلکه ریسک‌های قراردادی و اقتصادی را نیز شامل می‌شود؛
- این ریسک، حتی زمانی که بدهی به‌صورت فرضی از سوی طرف ثالث منتقل می‌شود، باید در نظر گرفته شود، زیرا خریدار جدید نیز آن را لحاظ می‌کند.
افشا در صورت‌های مالی
در مواردی که ریسک عدم اجرا بر اندازه‌گیری ارزش منصفانه اثر بااهمیتی دارد، واحد تجاری باید:
- ماهیت ریسک‌های لحاظ‌شده در ارزش‌گذاری بدهی را افشا کند؛
- روش اعمال این ریسک‌ها در تکنیک‌های ارزش‌گذاری را توضیح دهد؛
- در صورت استفاده از ورودی‌های سطح ۳ (غیرقابل مشاهده)، حساسیت ارزش منصفانه به تغییر در ریسک عدم اجرا را نیز ارائه کند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قیمت اعلام‌شده
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، قیمت اعلام‌شده به معنای قیمتی است که برای یک دارایی یا بدهی در یک بازار فعال توسط مشارکت‌کنندگان بازار اعلام یا ثبت شده است. این قیمت، معمولاً بدون نیاز به تعدیل و به‌صورت مستقیم به‌عنوان مبنای اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده می‌شود، مشروط بر اینکه مربوط به دارایی یا بدهی یکسان در تاریخ اندازه‌گیری باشد.
جایگاه در چارچوب ارزش‌گذاری
قیمت اعلام‌شده به‌عنوان ورودی سطح یک (Level 1 Input) در سلسله‌مراتب مندرج در استاندارد ۴۲ محسوب می‌شود. این ورودی‌ها از بیشترین قابلیت مشاهده و اتکاپذیری برخوردارند، زیرا مستقیماً از بازارهای فعال گرفته شده‌اند.
بازار فعال، بازاری است که در آن دارایی‌ها یا بدهی‌های مشابه، به‌صورت مکرر و با حجم کافی معامله می‌شوند و اطلاعات قیمت‌ها برای عموم در دسترس است.
ویژگی‌های کلیدی قیمت اعلام‌شده
- مبتنی بر معاملات واقعی یا پیشنهادهای خرید و فروش قابل مشاهده در بازار؛
- مربوط به تاریخ اندازه‌گیری مشخص و فعلی؛
- بی‌نیاز از تعدیل‌های ذهنی یا قضاوت حرفه‌ای در صورت تطابق دقیق با قلم مورد نظر؛
- قابل تأیید از منابع مستقل مانند بورس‌ها، سامانه‌های معاملاتی، یا پایگاه‌های اطلاعاتی بازار.
مثال‌های کاربردی
۱. سهام شرکت بورسی
اگر سهام شرکت X در بورس اوراق بهادار تهران در تاریخ اندازه‌گیری با قیمت ۱۸٬۲۰۰ تومان معامله شده باشد، این قیمت به‌عنوان قیمت اعلام‌شده برای ارزش‌گذاری آن سهم مورد استفاده قرار می‌گیرد، بدون آنکه نیازی به تعدیل وجود داشته باشد.
۲. اوراق مشارکت دولتی
در صورتی که اوراق مشارکت دولتی در بازار ثانویه با نرخ مشخص و قابل دسترسی برای عموم معامله می‌شود، آن نرخ به‌عنوان قیمت اعلام‌شده تلقی شده و در ارزش‌گذاری قابل استناد است.
۳. فلزات گرانبها یا کالاهای بورسی
قیمت لحظه‌ای طلا یا نفت خام در بورس کالای جهانی، اگر مربوط به بازار فعال باشد، می‌تواند مستقیماً برای ارزش‌گذاری دارایی‌های مرتبط مورد استفاده قرار گیرد.
ملاحظات مهم
- عدم وجود بازار فعال یا نبود قیمت دقیق برای دارایی یکسان، باعث می‌شود قیمت اعلام‌شده از سطح ۱ خارج شده و نیاز به تعدیل یا استفاده از سایر رویکردها (مانند درآمدی یا بهای جایگزینی) باشد؛
- اگر دارایی موضوع ارزش‌گذاری مشابه ولی نه دقیقاً یکسان با مورد معامله در بازار باشد، قیمت اعلام‌شده دیگر ورودی سطح ۱ نیست و باید در سطح ۲ یا ۳ طبقه‌بندی شود؛
- تاریخ قیمت باید منطبق با تاریخ اندازه‌گیری ارزش منصفانه باشد، در غیر این‌صورت اعتبار آن کاهش می‌یابد.
کاربرد در افشا و گزارشگری
در صورت استفاده از قیمت اعلام‌شده، استاندارد حسابداری شماره ۴۲ تأکید می‌کند که واحد تجاری باید:
- منبع قیمت (مانند بورس تهران، سامانه مظنه‌گذاری، یا سامانه‌های معاملاتی دیگر) را مشخص کند؛
- سطح ورودی (در این‌جا، سطح ۱) را تعیین و در یادداشت‌های توضیحی افشا کند؛
- هرگونه تغییرات در استفاده از این قیمت و دلایل آن را برای دوره‌های مختلف گزارش دهد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
صفحه1 از11