رویکرد درآمدی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، رویکرد درآمدی یکی از سه روش اصلی برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه است. این رویکرد مبتنی بر این فرض است که ارزش یک دارایی یا بدهی معادل ارزش فعلی منافع اقتصادی آینده‌ای است که آن قلم می‌تواند برای مشارکت‌کنندگان بازار ایجاد کند.
در واقع، در رویکرد درآمدی، ابتدا جریان‌های نقدی آتی مورد انتظار شناسایی و برآورد می‌شوند، سپس این جریان‌ها با استفاده از یک نرخ تنزیل مناسب به ارزش فعلی تبدیل شده و نتیجه نهایی به‌عنوان برآورد ارزش منصفانه در نظر گرفته می‌شود.
مراحل اصلی در رویکرد درآمدی
نخست، واحد تجاری یا ارزیاب باید جریان‌های نقدی آینده‌ای را که از دارایی (یا بدهی) انتظار می‌رود شناسایی کند. این جریان‌ها می‌توانند شامل درآمدهای حاصل از استفاده، اجاره، فروش مجدد یا سایر منافع اقتصادی باشند.
سپس باید یک نرخ تنزیل مناسب انتخاب شود. این نرخ باید نشان‌دهنده ریسک‌های مرتبط با دارایی یا بدهی باشد و همچنین شرایط بازار را منعکس کند. نرخ تنزیل نباید صرفاً داخلی یا بر اساس قضاوت واحد تجاری باشد، بلکه باید بازتابی از مفروضات بازار باشد.
در نهایت، با استفاده از یکی از تکنیک‌های ارزش فعلی (مانند ارزش فعلی ساده، روش نرخ داخلی بازده، یا شبیه‌سازی‌های احتمالاتی)، جریان‌های نقدی آتی به ارزش فعلی تنزیل می‌شوند و عدد حاصل به‌عنوان ارزش منصفانه گزارش می‌شود.
کاربردهای رایج
دارایی‌های غیرمالی منحصربه‌فرد که بازار فعالی برای آن‌ها وجود ندارد (مانند پروژه‌های عمرانی خاص یا زیرساخت‌های انحصاری)، معمولاً با رویکرد درآمدی ارزش‌گذاری می‌شوند.
برای مثال، ارزش منصفانه یک نیروگاه که برق را با قرارداد بلندمدت تضمینی به فروش می‌رساند، از طریق برآورد جریان‌های نقدی فروش برق و تنزیل آن‌ها با نرخ بازار تعیین می‌شود.
در مورد دارایی‌های نامشهود (مثل حق اختراع یا برند)، نیز معمولاً از این رویکرد استفاده می‌شود، زیرا جریان‌های درآمدی حاصل از بهره‌برداری یا فروش آن‌ها در آینده قابل پیش‌بینی و تبدیل به ارزش فعلی است.
تفاوت با دو رویکرد دیگر
رویکرد درآمدی با دو رویکرد دیگر در ارزش‌گذاری تفاوت اساسی دارد:
- در رویکرد بازار، ارزش منصفانه بر اساس قیمت معاملات واقعی برای اقلام مشابه در بازار فعال به‌دست می‌آید. این رویکرد بیشتر برای دارایی‌های قابل معامله مانند سهام یا طلا کاربرد دارد و نیاز کمتری به قضاوت حرفه‌ای دارد.
- در رویکرد بهای جایگزینی، ارزش منصفانه معادل هزینه‌ای در نظر گرفته می‌شود که برای بازتولید یا جایگزینی دارایی صرف می‌شود، با تعدیلات لازم بابت استهلاک یا کاهش ارزش. این روش بیشتر در مورد تجهیزات و دارایی‌های مشهود کاربرد دارد.
در مقابل، رویکرد درآمدی بیشتر برای دارایی‌هایی که بازار فعال ندارند یا ویژگی‌های منحصربه‌فرد دارند استفاده می‌شود و نیازمند قضاوت حرفه‌ای دقیق‌تر، مفروضات شفاف‌تر، و مستندسازی کامل‌تر است.
نکات کلیدی برای کاربرد حرفه‌ای
- جریان‌های نقدی باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار و نه صرفاً بر اساس مفروضات داخلی تعیین شوند.
- نرخ تنزیل باید ریسک بازار و شرایط خاص دارایی را منعکس کند.
- در صورت وجود عدم اطمینان بالا، استفاده از تحلیل‌های حساسیت یا شبیه‌سازی‌های احتمالاتی توصیه می‌شود.
- واحد تجاری باید روش محاسبه، مفروضات کلیدی و منابع اطلاعاتی را به‌طور شفاف افشا کند.
نتیجه‌گیری
رویکرد درآمدی در مواقعی که اطلاعات بازار فعال موجود نیست یا دارایی منحصربه‌فرد است، بهترین ابزار برآورد ارزش منصفانه محسوب می‌شود. با این حال، استفاده از این رویکرد نیازمند مهارت، مستندسازی قوی، و درک عمیق از بازار و جریان‌های اقتصادی مرتبط است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
روش‌های ارزش‌گذاری
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، روش‌های ارزش‌گذاری به ابزارهایی گفته می‌شود که برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه دارایی‌ها، بدهی‌ها یا واحدهای گزارشگری به‌کار می‌روند، به شرط آنکه این اندازه‌گیری منعکس‌کننده‌ی مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری باشد.
واحد تجاری باید روشی را انتخاب کند که بیشترین استفاده را از ورودی‌های قابل مشاهده بازار داشته باشد و کمترین اتکا را به ورودی‌های غیرقابل مشاهده. همچنین، انتخاب روش باید با توجه به ماهیت دارایی یا بدهی، شرایط بازار و قابلیت اتکای داده‌ها انجام گیرد.
سه روش اصلی ارزش‌گذاری در چارچوب استاندارد ۴۲
۱. رویکرد بازار
استفاده از قیمت‌های حاصل از معاملات واقعی دارایی‌ها یا بدهی‌های یکسان یا مشابه در بازار فعال.
مثال: استفاده از قیمت پایانی سهام در بورس برای تعیین ارزش منصفانه سهم.
۲. رویکرد درآمدی
تبدیل جریان‌های نقدی آتی مورد انتظار به ارزش فعلی با استفاده از نرخ تنزیل مناسب.
مثال: استفاده از مدل DCF برای ارزش‌گذاری علامت تجاری یا پروژه عمرانی.
۳. رویکرد بهای جایگزینی
برآورد هزینه جایگزینی یا بازتولید یک دارایی، پس از کسر تعدیلات ناشی از استهلاک یا زوال اقتصادی.
مثال: برآورد ارزش منصفانه تجهیزات کارخانه‌ای فاقد بازار فعال.
معیارهای انتخاب روش مناسب
- نوع دارایی یا بدهی (مالی یا غیرمالی، مشهود یا نامشهود)
- دسترس‌پذیری اطلاعات قابل مشاهده بازار
- قابلیت مقایسه دارایی با اقلام مشابه
- نحوه عملکرد مشارکت‌کنندگان بازار در قیمت‌گذاری آن نوع دارایی
واحد تجاری باید مستند کند که چرا روش خاصی را انتخاب کرده و چرا این روش منعکس‌کننده‌ی شرایط بازار است.
کاربرد ترکیبی روش‌ها
استاندارد ۴۲ اجازه می‌دهد که بیش از یک روش ارزش‌گذاری برای یک قلم دارایی یا بدهی به‌کار رود، مشروط بر اینکه نتیجه نهایی، بازتاب درستی از قیمت بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان باشد.
مثلاً در ارزیابی یک نیروگاه برق، می‌توان هم از رویکرد درآمدی (جریان نقدی آتی) و هم از رویکرد بهای جایگزینی (هزینه ساخت نیروگاه مشابه) استفاده کرد و نتایج را با هم مقایسه نمود.
افشا و الزامات مستندسازی
طبق استاندارد شماره ۴۲، اگر از روش ارزش‌گذاری استفاده شود، واحد تجاری باید:
- نوع روش استفاده‌شده را افشا کند؛
- سطح ورودی‌ها (سطح ۱، ۲ یا ۳) را مشخص کند؛
- قضاوت‌های حرفه‌ای و مفروضات کلیدی مورد استفاده در روش ارزش‌گذاری را توضیح دهد؛
- تغییرات احتمالی در روش‌ها و تأثیر آن بر صورت‌های مالی را گزارش کند.
مثال‌های حرفه‌ای
- ارزش‌گذاری تجهیزات خاص: رویکرد بهای جایگزینی با تعدیل بابت استهلاک.
- ارزش‌گذاری اوراق بهادار با نرخ بهره ثابت: رویکرد بازار با استفاده از قیمت‌های اعلام‌شده بازار ثانویه.
- ارزش‌گذاری شرکت فناوری: رویکرد درآمدی با برآورد جریان نقدی آتی مبتنی بر برنامه کسب‌وکار و نرخ تنزیل متناسب با ریسک.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازار فعال
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازار فعال به بازاری گفته می‌شود که در آن برای دارایی یا بدهی خاص، قیمت‌های اعلام‌شده (quoted prices) در دسترس، منظم و مکرر بوده و حجم معاملات کافی برای فراهم‌کردن اطلاعات قیمتی به‌صورت مستمر وجود داشته باشد.
این مفهوم یکی از پایه‌های اصلی در تعیین ورودی‌های سطح ۱ ارزش منصفانه است، زیرا وجود بازار فعال به‌معنای آن است که قیمت‌ها توسط بازار تأیید شده و نیاز به قضاوت ذهنی یا مدلسازی پیچیده کاهش می‌یابد.
ویژگی‌های اصلی بازار فعال
یک بازار زمانی فعال تلقی می‌شود که:
- برای دارایی یا بدهی موردنظر، قیمت‌های اعلام‌شده به‌طور منظم و مستمر در دسترس باشد؛
- معاملات در آن بازار با بسامد کافی و در حجم معنادار انجام شود؛
- تفاوت قابل‌توجهی بین قیمت خرید و فروش (spread) وجود نداشته باشد؛
- بازار توسط مشارکت‌کنندگان مستقل و در شرایط عادی فعالیت کند؛
مثال‌های کاربردی
۱. بورس اوراق بهادار تهران
برای سهام شرکت‌هایی که روزانه معامله می‌شوند و قیمت پایانی شفاف دارند، بورس یک بازار فعال است.
→ در صورت نگهداری چنین سهمی، قیمت پایانی در تاریخ گزارشگری به‌عنوان ورودی سطح ۱ محسوب می‌شود.
- بازار بین‌المللی فلزات گرانبها
بازار جهانی طلا مثلاً از طریق COMEX یا LBMA، با حجم بالا و قیمت‌های لحظه‌ای و شفاف، یک بازار فعال برای شمش طلاست. - بازار اوراق بدهی دولتی پرمعامله
اگر اوراق مشارکت یا اسناد خزانه اسلامی با حجم زیاد و نرخ مشخص معامله شوند، آن بازار نیز فعال تلقی می‌شود.
تفاوت با بازار غیرفعال یا غیرشفاف
بازاری که در آن:
- قیمت‌ها در دسترس نیست، یا
- حجم معاملات پایین است، یا
- معاملات به‌صورت پراکنده و نامنظم انجام می‌شود،
→ بازار غیرفعال تلقی می‌گردد، و در چنین حالتی باید از ورودی‌های سطح ۲ یا ۳ استفاده کرد.
کاربرد در ارزش‌گذاری
اگر بازار فعال برای یک قلم کاملاً مشابه وجود داشته باشد، قیمت اعلام‌شده در آن بازار باید به‌عنوان مبنای مستقیم و قابل‌اعتماد برای ارزش منصفانه استفاده شود.
در مواردی که دارایی یا بدهی فقط شبیه به اقلام معامله‌شده در بازار فعال است (ولی نه کاملاً مشابه)، قیمت‌ها ممکن است نیاز به تعدیلات داشته باشند و در این صورت، به سطح ۲ سلسله‌مراتب منتقل می‌شوند.
افشا و شفافیت
طبق استاندارد ۴۲، اگر در برآورد ارزش منصفانه از بازار فعال استفاده شده باشد، واحد تجاری باید موارد زیر را افشا کند:
- وجود یا عدم وجود بازار فعال؛
- منبع قیمت‌ها (مثلاً کدام بورس یا نهاد معاملاتی)؛
- نوع دارایی یا بدهی‌ای که در آن بازار معامله شده است؛
- روش استفاده از آن قیمت‌ها در ارزش‌گذاری؛
نکته حرفه‌ای
وجود بازار فعال، مبنای عینی برای ارزش‌گذاری است و کمترین نیاز را به قضاوت ذهنی دارد. حسابرسان و تحلیل‌گران باید به تطابق قیمت‌های استفاده‌شده با مشخصات بازار فعال توجه کنند، زیرا خطا در شناسایی بازار فعال ممکن است منجر به اشتباه در سطح‌بندی ورودی‌ها و ارائه نادرست ارزش منصفانه شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قلم کاملاً مشابه
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، قلم کاملاً مشابه به دارایی یا بدهی‌ای گفته می‌شود که از نظر نوع، خصوصیات، کمیت، شرایط و ریسک‌ها کاملاً با دارایی یا بدهی در حال ارزش‌گذاری یکسان باشد.
این مفهوم نقش بنیادی در تعیین سطح ۱ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه دارد؛ جایی که قیمت‌های اعلام‌شده در بازار فعال برای اقلام کاملاً مشابه مبنای برآورد ارزش منصفانه قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های اصلی قلم کاملاً مشابه
یک قلم زمانی کاملاً مشابه تلقی می‌شود که:
- از نظر ماهیت فیزیکی یا قرارداد قانونی یکسان باشد؛
- در همان بازار معامله شود (مثلاً بازار بورس یا بازار کالا)؛
- فاقد تفاوت معنادار در شرایط مالکیت، موقعیت مکانی، یا ویژگی‌های عملکردی باشد؛
- دارای تاریخ معامله قابل اتکا و قابل مشاهده باشد.
جایگاه در استاندارد ۴۲
در بندهای مربوط به سلسله‌مراتب ارزش منصفانه (hierarchy)، اگر برای یک دارایی یا بدهی، قیمت اعلام‌شده برای قلم کاملاً مشابه در بازار فعال وجود داشته باشد، آن قیمت به‌عنوان ورودی سطح ۱ تلقی شده و مستقیم‌ترین و قابل اتکاترین روش برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه است.
مثال‌های کاربردی
۱. سهام بورسی
سهام شرکت الف که در بورس تهران معامله می‌شود. اگر واحد تجاری، همین سهم را در ترازنامه دارد، و قیمت پایانی آن در تاریخ گزارشگری موجود است،
→ آن قلم کاملاً مشابه تلقی شده و قیمت پایانی بازار، ورودی سطح ۱ خواهد بود.
۲. طلا یا فلزات گرانبها
شمش طلای ۲۴ عیار با وزن و مشخصات استاندارد، اگر در بورس کالا یا بازار جهانی قابل معامله باشد، و قیمت آن در تاریخ گزارشگری در دسترس باشد،
→ این شمش یک قلم کاملاً مشابه است و قیمت بازار آن ورودی سطح ۱ خواهد بود.
۳. اوراق بدهی دولتی با شناسه خاص
اگر واحد تجاری اوراق مشارکت دولت با نماد و شرایط معین دارد، و این اوراق با همان شرایط در بازار فعال معامله می‌شود،
→ ورودی سطح ۱ از قیمت اعلام‌شده برای قلم کاملاً مشابه به‌دست می‌آید.
تفاوت با اقلام مشابه ولی نه کاملاً مشابه
اگر دارایی یا بدهی موردنظر تنها شبیه باشد ولی از نظر مشخصات دقیق، تفاوت‌هایی داشته باشد (مثلاً تفاوت در درجه کیفیت، مدت، موقعیت مکانی)، دیگر «کاملاً مشابه» محسوب نمی‌شود و باید از سطح ۲ یا سطح ۳ سلسله‌مراتب استفاده کرد.
اهمیت برای گزارشگری مالی
استفاده از قیمت بازار برای قلم‌های کاملاً مشابه، به دلایل زیر ترجیح دارد:
- بیشترین قابلیت اتکا و عینیت را دارد؛
- نیازی به تعدیلات یا برآوردهای ذهنی ندارد؛
- توسط بازار تأیید شده و قابل اثبات است؛
- موجب افزایش شفافیت و مقبولیت گزارش مالی می‌شود؛
در افشاهای مربوط به ارزش منصفانه، اگر از ورودی‌های سطح ۱ (و به‌ویژه اقلام کاملاً مشابه) استفاده شده، واحد تجاری باید نوع آن‌ها، منبع قیمت و تاریخ قیمت را به‌صراحت افشا کند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
مبنای ارزش‌گذاری
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مبنای ارزش‌گذاری به مفروضه‌ای اشاره دارد که واحد تجاری یا مشارکت‌کنندگان بازار بر اساس آن فرض می‌کنند که چگونه یک دارایی غیرمالی می‌تواند بیشترین و بهترین استفاده را داشته باشد؛ یعنی آیا این دارایی به‌صورت منفرد (stand-alone) یا در کنار سایر دارایی‌ها به‌صورت ترکیبی (in combination with other assets) استفاده خواهد شد.
انتخاب مبنای ارزش‌گذاری، پایه و اساس تحلیل ارزش منصفانه را شکل می‌دهد و مستقیماً با مفهوم «بیشترین و بهترین استفاده» در ارتباط است.
انواع مبنای ارزش‌گذاری
مطابق استاندارد ۴۲، دو مبنای کلی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرفایننشیال وجود دارد:
- استفاده منفرد (stand-alone)
فرض بر این است که دارایی به‌تنهایی و مستقل از سایر دارایی‌ها بیشترین و بهترین استفاده را دارد.
مثال: فروش یک زمین تجاری بدون وابستگی به کاربری دیگر. - استفاده ترکیبی (in combination)
فرض بر این است که دارایی در کنار سایر دارایی‌ها یا دارایی‌ها و بدهی‌ها با هم، بیشترین و بهترین استفاده را دارد.
مثال: یک خط تولید که فقط در کنار سیستم نرم‌افزاری کنترل کیفیت ارزشمند است.
نحوه تشخیص مبنای مناسب
برای تعیین اینکه کدام مبنا باید به‌کار رود، واحد تجاری یا ارزیاب حرفه‌ای باید:
- کاربرد حداکثری و بهترین استفاده را تحلیل کند
- بررسی کند که آیا دارایی به‌تنهایی می‌تواند منافع اقتصادی مطلوبی ایجاد کند یا نه
- ملاحظات بازار و نحوه استفاده مشارکت‌کنندگان را در نظر بگیرد
اگر دارایی فقط در قالب ترکیبی قابل استفاده باشد (مثلاً بخشی از یک خط تولید باشد که به‌تنهایی سودآور نیست)، آن‌گاه باید مبنای ترکیبی استفاده شود.
مثال‌های کاربردی
۱. ماشین‌آلات مستقل
یک دستگاه CNC پیشرفته که بدون وابستگی به سایر تجهیزات قابل استفاده و فروش است.
مبنای ارزش‌گذاری: استفاده منفرد
۲. دارایی نرم‌افزاری یکپارچه
نرم‌افزار ERP که فقط در کنار زیرساخت‌های IT شرکت قابلیت بهره‌برداری دارد.
مبنای ارزش‌گذاری: استفاده ترکیبی
۳. زمین با کاربری مستقل یا پروژه‌ای
زمینی که هم می‌تواند به‌صورت مستقل فروخته شود، و هم می‌تواند بخشی از یک پروژه تجاری بزرگ باشد. در این حالت، تحلیل بازار تعیین می‌کند کدام مبنا (منفرد یا ترکیبی) ارزش بیشتری ایجاد می‌کند.
ارتباط با ارزش منصفانه
مبنای ارزش‌گذاری تأثیر مستقیمی بر برآورد ارزش منصفانه دارایی‌های غیرمالی دارد. برای مثال:
- اگر استفاده ترکیبی ارزش بالاتری تولید کند و شرایط آن محقق باشد، ارزش منصفانه باید بر اساس آن برآورد شود؛
- اگر استفاده منفرد ارزشمندتر باشد یا امکان ترکیب فراهم نباشد، ارزش منصفانه باید بر اساس مبنای منفرد تعیین شود؛
نکته‌های حرفه‌ای
- مبنای انتخاب‌شده باید مستند و افشا شود، به‌ویژه در صورت تفاوت معنادار با ارزش دفتری یا استفاده فعلی؛
- انتخاب اشتباه مبنا می‌تواند منجر به اظهار نادرست ارزش دارایی در صورت‌های مالی شود؛
- ارزیابان باید بررسی کنند که مشارکت‌کنندگان بازار در عمل از چه مبنایی استفاده می‌کنند؛
🔎 این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مفهوم موقعیت رقابتی یکی از عوامل کلیدی در تحلیل بازار و رفتار مشارکت‌کنندگان بازار است. موقعیت رقابتی به وضعیت نسبی یک واحد تجاری یا دارایی در مقایسه با دیگر بازیگران بازار گفته می‌شود که بر تصمیم‌گیری آن‌ها در خرید، فروش یا نگهداری دارایی‌ها یا انتقال بدهی‌ها اثر می‌گذارد.
در واقع، مشارکت‌کنندگان بازار در فرآیند تعیین ارزش منصفانه، نه صرفاً قیمت، بلکه مجموعه‌ای از شرایط بازار، شامل قدرت رقابتی، شهرت برند، سهم بازار، توان مذاکره، سرعت پاسخگویی به تغییرات بازار، نوآوری و کیفیت دسترسی به منابع را نیز در تصمیم‌گیری لحاظ می‌کنند.
جایگاه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲
اگرچه اصطلاح «موقعیت رقابتی» به‌صورت مستقیم در متن استاندارد ۴۲ نیامده است، اما در تحلیل رفتار مشارکت‌کنندگان بازار، فرض‌های ورودی و بررسی استفاده از دارایی‌ها (بیشترین و بهترین استفاده)، جایگاه ویژه‌ای دارد. ارزش منصفانه تابعی از انتظارات مشارکت‌کنندگان بازار است و موقعیت رقابتی بر این انتظارات اثرگذار است.
مؤلفه‌های موقعیت رقابتی
موقعیت رقابتی می‌تواند متأثر از عوامل زیر باشد:
- سهم بازار و قدرت برند
- حق امتیازها و مجوزهای انحصاری
- دسترسی به منابع کمیاب (مثل مواد اولیه خاص یا نیروی متخصص)
- نوآوری و توان توسعه محصول
- شهرت در بازار و رضایت مشتریان
- پوشش جغرافیایی یا دسترسی به بازارهای منطقه‌ای یا بین‌المللی
مثال‌های کاربردی
۱. شرکت با برند معتبر و تقاضای پایدار
شرکت الف یک برند پوشاک با شهرت بالا دارد. در بازار مشارکت‌کنندگان، برند این شرکت باعث می‌شود دارایی‌های آن (مثل خط تولید، فروشگاه‌ها، مجوزها) ارزشی بالاتر از شرکت‌های مشابه داشته باشد.
موقعیت رقابتی مثبت، باعث افزایش ارزش منصفانه دارایی‌ها می‌شود.
۲. مجوز انحصاری تولید دارویی خاص
شرکت ب دارای مجوز انحصاری تولید دارویی با تقاضای بالا در منطقه خاورمیانه است. این مزیت رقابتی باعث می‌شود مشارکت‌کنندگان بازار ارزش بالاتری برای آن قائل شوند.
موقعیت رقابتی در این حالت عامل ایجاد تفاوت در ورودی‌های ارزش‌گذاری است.
۳. شرکت فاقد مزیت خاص در بازار اشباع‌شده
شرکت ج در بازاری فعالیت می‌کند که رقابت شدید است، و مزیت خاصی ندارد. مشارکت‌کنندگان بازار در تحلیل ارزش دارایی‌های این شرکت، موقعیت ضعیف رقابتی را در نظر می‌گیرند و درنتیجه ارزش منصفانه پایین‌تری ارائه می‌شود.
موقعیت رقابتی ضعیف می‌تواند باعث استفاده از ورودی‌های محافظه‌کارانه در مدل‌های ارزش‌گذاری شود.
ارتباط با سایر مفاهیم استاندارد ۴۲در بیشترین و بهترین استفاده: موقعیت رقابتی واحد می‌تواند تعیین کند که کدام استفاده از دارایی واقع‌بینانه‌تر و با صرفه‌تر است.
- در تحلیل مشارکت‌کنندگان بازار: میزان نفوذ و نقش بازیگر بازار در تعیین قیمت‌ها، تا حدی متکی به موقعیت رقابتی اوست.
- در برآورد ورودی‌ها (observables vs unobservables): شرکت با موقعیت رقابتی قوی، ممکن است داده‌های بازار معنادارتری ارائه دهد که بر ورودی‌های مشاهده‌پذیر اثرگذار باشد.
نکته حرفه‌ای
در افشاهای صورت‌های مالی که مبتنی بر ارزش منصفانه هستند، اگر موقعیت رقابتی نقش مؤثری در تعیین ارزش ایفا کرده باشد (مثلاً ارزش‌گذاری برند یا دارایی نامشهود)، افشای مفروضات مرتبط با آن و نحوه قضاوت حرفه‌ای بسیار حائز اهمیت است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بیشترین و بهترین استفاده
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بیشترین و بهترین استفاده به استفاده‌ای از یک دارایی غیرفایننشیال اطلاق می‌شود که در میان تمام استفاده‌های ممکن، بیشترین بازده اقتصادی را برای مشارکت‌کنندگان بازار فراهم می‌آورد و در عین حال، از نظر قانونی مجاز، از نظر فیزیکی ممکن و از نظر مالی توجیه‌پذیر باشد.
مبنای ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرفایننشیال، نه بر اساس استفاده فعلی شرکت، بلکه بر اساس استفاده‌ای است که بازار آن را بیشترین و بهترین تلقی می‌کند.
شرایط تحقق بیشترین و بهترین استفاده
استفاده موردنظر باید هر سه شرط زیر را داشته باشد:
- قانونی باشد
استفاده پیشنهادی باید مطابق با قوانین، مقررات شهری، مالکیت و محدودیت‌های قانونی مجاز باشد. - فیزیکی ممکن باشد
دارایی باید به‌گونه‌ای باشد که از نظر فنی، مهندسی، ساختاری یا موقعیت مکانی، اجرای آن استفاده ممکن باشد. - مالی توجیه‌پذیر باشد
استفاده پیشنهادی باید از نظر اقتصادی برای مشارکت‌کنندگان بازار سودآور و قابل اجرا باشد، حتی اگر واحد تجاری خودش آن را دنبال نکند.
ویژگی‌های کلیدی
- ویژه دارایی‌های غیرمالی است (مانند زمین، ساختمان، تجهیزات خاص، مجوزها و...)؛
- در تعیین ارزش منصفانه نقش کلیدی دارد؛
- بر مبنای تحلیل بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار است، نه تصمیمات یا نیت داخلی شرکت؛
- استفاده فعلی ممکن است با بیشترین و بهترین استفاده تفاوت داشته باشد؛
مثال‌های کاربردی
۱. زمین با استفاده انباری ولی پتانسیل تجاری
شرکت الف، زمینی در حاشیه یک اتوبان پرتردد دارد که فعلاً از آن برای انبار کالا استفاده می‌کند. اما مقررات شهری اجازه ساخت مجتمع تجاری را می‌دهد و بازار نیز تقاضای بالایی برای چنین کاربری دارد.
→ اگر شرایط فیزیکی و مالی برای این تغییر فراهم باشد، کاربرد تجاری به‌عنوان بیشترین و بهترین استفاده شناخته می‌شود، حتی اگر شرکت فعلاً آن را تغییر ندهد.
۲. ساختمان اداری با پتانسیل تخریب و نوسازی
ساختمان شرکت ب قدیمی و تک‌طبقه است، اما از نظر قانونی امکان ساخت برج تجاری ۱۰ طبقه وجود دارد و بازار نیز تقاضای بالایی دارد.
→ در صورتی که نوسازی از نظر هزینه و سوددهی توجیه‌پذیر باشد، ساخت برج تجاری بیشترین و بهترین استفاده محسوب می‌شود.
۳. دارایی با محدودیت قانونی غیرقابل عبور
یک شرکت دارای مجوز پخش انحصاری محصول در یک منطقه خاص است، اما قانون اجازه انتقال مجوز به منطقه‌ای دیگر را نمی‌دهد، هرچند در آن منطقه ارزش اقتصادی بالاتری دارد.
→ چون محدودیت قانونی وجود دارد، کاربرد فعلی همچنان بیشترین و بهترین استفاده است، حتی اگر از نظر بازار گزینه‌های دیگری جذاب‌تر باشند.
تأثیر بر گزارشگری مالی
در صورتی که ارزش منصفانه یک دارایی بر اساس بیشترین و بهترین استفاده‌ای متفاوت از استفاده فعلی محاسبه شده باشد، واحد تجاری باید:
- تحلیل مفروضات آن را مستند و افشا کند؛
- مقایسه با استفاده فعلی را شفاف‌سازی کند؛
- قضاوت حرفه‌ای درباره تحقق‌پذیری آن کاربرد را توضیح دهد؛
اگر این کاربرد با ارزش دفتری تفاوت معناداری ایجاد کند، باید آثار آن بر تصمیم‌گیری ذی‌نفعان مورد توجه قرار گیرد.
نکات حرفه‌ای برای حسابداران
- قضاوت درباره بیشترین و بهترین استفاده، باید مستند به داده‌های بازار و تحلیل‌های اقتصادی باشد؛
- واحد تجاری نباید بر اساس نیت یا محدودیت‌های داخلی خودش تصمیم‌گیری کند؛
- تحلیل امکان تغییر کاربری (اعم از فنی، مالی، قانونی) باید با دقت انجام شود؛
- در صورت تغییر استفاده، اثرات آن بر ذخایر، استهلاک و الزامات افشا بررسی شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
هزینه‌های جابه‌جایی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، هزینه‌های جابه‌جایی به آن دسته از هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که برای انتقال یک دارایی از محل فعلی‌اش به بازاری که در آن معامله انجام می‌شود صرف می‌گردد. این هزینه‌ها در تعیین ارزش منصفانه مورد توجه قرار نمی‌گیرند، مگر اینکه وضعیت و محل دارایی در قیمت بازار آن مؤثر باشد.
برخلاف هزینه‌های معامله که مستقیماً از خود فرآیند خرید یا فروش ناشی می‌شوند، هزینه‌های جابه‌جایی به انتقال فیزیکی یا موقعیتی دارایی از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر مرتبط‌اند.
ویژگی‌های کلیدی
- فقط در صورتی در تعیین ارزش منصفانه لحاظ می‌شوند که:
- دارایی به صورت فیزیکی یا از نظر موقعیت مکانی یا شرایط قراردادی خاص، نیاز به انتقال به بازار داشته باشد؛
- و محل و وضعیت فعلی آن، روی قیمت در بازار اثرگذار باشد؛
- اگر دارایی بدون نیاز به جابه‌جایی قابل فروش باشد (مثل اوراق بهادار در بازار سرمایه)، هزینه جابه‌جایی در ارزش منصفانه نقشی ندارد؛
اقلام رایج هزینه‌های جابه‌جایی
- هزینه حمل و نقل
- بیمه حمل
- هزینه بسته‌بندی و بارگیری
- هزینه نصب مجدد یا آماده‌سازی
- هزینه‌های لجستیکی برای ورود به بازار فروش خاص
- هزینه‌های فنی برای انتقال شرایط خاص دارایی (مثلاً انتقال نرم‌افزار از یک سرور به سرور دیگر)
تمایز با سایر هزینه‌ها
- با هزینه‌های معامله متفاوت است؛ چون هزینه‌های معامله به فرآیند عقد قرارداد مربوط‌اند، ولی هزینه‌های جابه‌جایی به مکان و شرایط فیزیکی دارایی ربط دارند؛
- با هزینه‌های عملیاتی جاری تفاوت دارد، چون این هزینه‌ها فقط زمانی مطرح‌اند که دارایی برای سنجش ارزش منصفانه باید به بازار خاصی منتقل شود؛
- هزینه جابه‌جایی ممکن است در ارزش منصفانه لحاظ شود، ولی هزینه معامله هرگز در ارزش منصفانه گنجانده نمی‌شود.
مثال‌های کاربردی
۱. انتقال ماشین‌آلات سنگین به بازار فروش
شرکت «الف» قصد فروش یک دستگاه حفاری سنگین در بازار تهران را دارد، اما دستگاه در یک معدن دورافتاده قرار دارد. بازار تهران برای این دستگاه فعال است، اما فقط در صورتی‌که دستگاه به آنجا منتقل شود. هزینه حمل و نصب مجدد آن ۳۰۰ میلیون تومان است.
→ اگر مکان دستگاه روی قیمت بازار مؤثر باشد، این هزینه باید در تعیین ارزش منصفانه لحاظ شود.
۲. فروش سهام در بورس
شرکت «ب» قصد فروش سهام بورسی دارد. هیچ هزینه فیزیکی یا موقعیتی برای جابه‌جایی مطرح نیست.
→ هزینه جابه‌جایی وجود ندارد و در ارزش منصفانه اثری ندارد.
- انتقال دارایی نامشهود (مثل مجوز) به بازار خاص
اگر مجوز خاصی فقط در یک استان معتبر باشد و برای فروش آن لازم باشد که شرایط مجوز به آن استان منتقل شود، هزینه حقوقی و اجرایی این انتقال، هزینه جابه‌جایی محسوب می‌شود—نه معامله.
ارتباط با ارزش منصفانه و بازار باصرفه‌تر
- اگر مکان فعلی دارایی بر قیمت در بازار اثرگذار نباشد، هزینه جابه‌جایی نباید در ارزش منصفانه لحاظ شود؛
- اما برای تحلیل باصرفه‌ترین بازار، هزینه‌های جابه‌جایی کاملاً باید در محاسبه خالص بازده در نظر گرفته شوند؛
- مثلاً اگر فروش در بازار زاهدان نیازمند حمل سنگین است ولی بازار مشهد چنین نیست، این هزینه‌ها در تعیین خالص دریافتی لحاظ می‌شوند و می‌توانند باعث انتخاب بازار باصرفه‌تر شوند.
نتیجه‌گیری
هزینه‌های جابه‌جایی یکی از عناصر مهم در تحلیل بازار و ارزش‌گذاری دارایی‌ها در استاندارد ۴۲ هستند. نقش آن‌ها در ارزش منصفانه بستگی به اثر مکان و وضعیت دارایی دارد. اما حتی اگر در ارزش منصفانه اثر نداشته باشند، در تحلیل باصرفه‌ترین بازار اهمیت کلیدی دارند. درک تفاوت آن‌ها با هزینه‌های معامله و تشخیص صحیح موقعیت‌هایی که باید لحاظ شوند، از وظایف حساس حرفه‌ای حسابداران در گزارشگری مالی است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
هزینه‌های معامله
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، هزینه‌های معامله به آن دسته از هزینه‌هایی گفته می‌شود که مستقیماً در نتیجه خرید یا فروش دارایی، یا انتقال یک بدهی، بین مشارکت‌کنندگان بازار در یک معامله منظم ایجاد می‌شوند. این هزینه‌ها برای تعیین باصرفه‌ترین بازار ضروری‌اند، اما در ارزش منصفانه لحاظ نمی‌شوند.
به بیان ساده‌تر، ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی صرف‌نظر از هزینه‌های معامله تعیین می‌شود؛ ولی برای تصمیم‌گیری بین بازارها، این هزینه‌ها محاسبه می‌شوند تا مشخص شود کدام بازار بیشترین منفعت خالص را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی هزینه‌های معامله
- مستقیم و خاص همان معامله باشند؛
- در شرایط عادی بازار اتفاق بیفتند؛
- بین مشارکت‌کنندگان بازار قابل‌قبول باشند؛
- غیرقابل‌اجتناب باشند و تنها در صورت وقوع معامله پرداخت شوند؛
- نباید شامل هزینه‌هایی شوند که در هر صورت اتفاق می‌افتند (مثل هزینه‌های اداری مستمر یا هزینه تامین مالی).
اقلام معمول هزینه‌های معامله
با استناد به مفاهیم ضمنی استاندارد ۴۲ و رویه‌های رایج، موارد زیر را می‌توان نمونه‌ای از هزینه‌های معامله دانست:
- کارمزد کارگزاری یا واسطه‌گری
- مالیات بر نقل و انتقال
- هزینه‌های حقوقی یا ثبت رسمی
- هزینه ارزیابی تخصصی برای انجام معامله
- حق‌الزحمه مشاوران مالی یا حسابداران درگیر در همان معامله
- کارمزدهای مربوط به بازار هدف (مثلاً کارمزد معاملات بورس کالا)
مواردی که هزینه معامله محسوب نمی‌شوند
- هزینه‌های حمل و نقل (در استاندارد، جزو هزینه‌های جابه‌جایی است، نه معامله)
- هزینه‌های مربوط به تحقیق و بررسی قبل از تصمیم‌گیری
- هزینه بهره یا تأمین مالی
- هزینه استهلاک یا نگهداری دارایی
- هزینه‌هایی که صرف‌نظر از معامله پرداخت می‌شوند
مثال‌های کاربردی
- خرید ملک تجاری
شرکت الف ملکی را می‌فروشد. خریدار موظف به پرداخت ۵٪ حق‌الزحمه مشاور املاک و ۲٪ مالیات انتقال است. این هزینه‌ها، هزینه‌های معامله محسوب می‌شوند و در تحلیل باصرفه‌ترین بازار لحاظ می‌شوند؛ ولی در ارزش منصفانه ملک لحاظ نمی‌شوند. - فروش تجهیزات صنعتی
شرکت ب برای فروش ماشین‌آلات صنعتی خود از خدمات یک واسطه تخصصی استفاده می‌کند که ۳٪ کارمزد دریافت می‌کند. این کارمزد جزو هزینه‌های معامله است. - خرید سهام در بورس
شرکت ج در بورس کالای ایران، سهام یک شرکت پتروشیمی را می‌خرد. کارمزد بورس، مالیات انتقال، و کارمزد کارگزاری، همگی هزینه‌های معامله‌اند.
ارتباط با مفاهیم دیگر در استاندارد ۴۲
- در ارزش منصفانه لحاظ نمی‌شوند: یعنی اگر در بازار بورس قیمت سهام ۱۰۰ هزار تومان است و ۳ هزار تومان هزینه معامله دارد، ارزش منصفانه همان ۱۰۰ هزار تومان است، نه ۹۷ هزار تومان؛
- در تعیین باصرفه‌ترین بازار لحاظ می‌شوند: چون هدف، شناسایی بازاری است که بعد از کسر هزینه‌های معامله و جابه‌جایی، بیشترین خالص بازده را به شرکت بدهد؛
- با هزینه‌های جابه‌جایی اشتباه گرفته نشوند: حمل‌ونقل، نصب مجدد، یا بیمه حمل دارایی در دسته‌ی دیگری قرار می‌گیرد و در ارزش منصفانه هم ممکن است اثر داشته باشد (اگر وضعیت و محل دارایی در بازار اثرگذار باشد).
نتیجه‌گیری
هزینه‌های معامله یکی از اجزای کلیدی تحلیل اقتصادی بازارها در استاندارد ۴۲ هستند. در حالی که در ارزش منصفانه دخیل نیستند، ولی نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین باصرفه‌ترین بازار دارند. قضاوت حرفه‌ای برای تفکیک دقیق این هزینه‌ها از سایر اقلام، و افشای مناسب آن‌ها در صورت‌های مالی، از الزامات گزارشگری مالی شفاف است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
باصرفه‌ترین بازار
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، باصرفه‌ترین بازار بازاری است که در آن، واحد تجاری با در نظر گرفتن تمام هزینه‌های معامله و جابه‌جایی، بتواند بیشترین مبلغ خالص را از فروش یک دارایی یا کمترین مبلغ خالص را بابت انتقال یک بدهی به‌دست آورد. این بازار در صورتی مبنای سنجش ارزش منصفانه قرار می‌گیرد که بازار اصلی موجود نباشد یا واحد تجاری به آن دسترسی نداشته باشد.
در واقع، باصرفه‌ترین بازار، بازاری است که از منظر اقتصادی، بیشترین منفعت خالص را برای واحد تجاری به همراه دارد، حتی اگر از نظر حجم معاملات، بازار اصلی محسوب نشود.
شرایط شناسایی باصرفه‌ترین بازار
مطابق استاندارد شماره ۴۲، بازار انتخاب‌شده به‌عنوان باصرفه‌ترین بازار باید:
- برای واحد تجاری قابل دسترس باشد؛
- هزینه‌های مستقیم معامله و جابه‌جایی از قیمت فروش یا مبلغ انتقال کسر شود؛
- در مقایسه با سایر بازارهای در دسترس، بالاترین خالص منفعت اقتصادی را داشته باشد؛
- در صورت نبود یا در‌دسترس‌نبودن بازار اصلی، مبنای تعیین ارزش منصفانه قرار گیرد.
تفاوت با بازار اصلی
- بازار اصلی بازاری است که در آن بیشترین حجم و سطح فعالیت وجود دارد؛
- باصرفه‌ترین بازار بازاری است که بالاترین بازده خالص (پس از کسر هزینه‌ها) را برای شرکت به همراه دارد؛
- اولویت با بازار اصلی است، اما در صورت نبود آن، باصرفه‌ترین بازار به‌کار می‌رود؛
- بازار اصلی بر مبنای رفتار بازار تعیین می‌شود، ولی باصرفه‌ترین بازار بر اساس محاسبه اقتصادی از دیدگاه واحد تجاری تحلیل می‌شود.
مثال‌های کاربردی
۱. فروش ماشین‌آلات در دو بازار منطقه‌ای
شرکت «الف» می‌خواهد دستگاه صنعتی مستقر در تبریز را بفروشد.
- در بازار تهران، قیمت فروش ۵ میلیارد تومان است، ولی هزینه حمل و نقل ۵۰۰ میلیون تومان.
- در بازار تبریز، قیمت فروش ۴.۷ میلیارد تومان است، با هزینه حمل صفر.
→ اگر بازار اصلی مشخص نباشد، بازار تبریز به دلیل خالص دریافتی بالاتر (۴.۷ میلیارد در برابر ۴.۵ میلیارد)، باصرفه‌ترین بازار تلقی می‌شود.
۲. تبدیل ارز در بازار داخلی و خارجی
شرکت «ب» باید بدهی دلاری را تسویه کند.
- در بازار داخلی نرخ ۴۵،۰۰۰ تومان است ولی با ۵٪ کارمزد و محدودیت‌های نظارتی؛
- در بازار آزاد نرخ ۴۶،۵۰۰ تومان است، بدون کارمزد و سریع‌تر.
→ اگر شرکت به بازار اصلی ارزی دسترسی ندارد، بازار آزاد می‌تواند باصرفه‌ترین بازار باشد.
۳. خرید و فروش سهام در دو بازار فرعی
شرکت «ج» سهام شرکتی را در بازار پایه و بازار فرابورس در اختیار دارد.
اگرچه بازار پایه قیمت بالاتری دارد، ولی زمان تسویه طولانی و کارمزد بالایی دارد؛
در بازار فرابورس، خالص دریافتی بیشتر است.
→ باصرفه‌ترین بازار، بازار فرابورس خواهد بود، به‌شرط نبود بازار اصلی.
نکات کلیدی برای استفاده حرفه‌ای
- صرف قیمت بالاتر معیار نیست؛ محاسبه‌ی خالص منفعت اقتصادی اهمیت دارد؛
- هزینه‌های معامله مانند مالیات، کارمزد، کمیسیون باید به‌دقت در تحلیل لحاظ شوند؛
- مبنای انتخاب باید مستند باشد و در یادداشت‌های توضیحی افشا شود؛
- واحد تجاری مجاز نیست باصرفه‌ترین بازار را جایگزین بازار اصلی کند، مگر آنکه بازار اصلی مشخص یا قابل دسترس نباشد؛
- بازار باید واقعی، فعال، و برای شرکت در دسترس باشد—not فرضی یا غیرفعال.
نتیجه‌گیری
مفهوم «باصرفه‌ترین بازار» انعطافی منطقی و اقتصادی در استاندارد ۴۲ ایجاد می‌کند تا در شرایط خاص، واحد تجاری بتواند ارزش منصفانه را با اتکا به واقعیت‌های اقتصادی خود محاسبه کند. این مفهوم مستلزم قضاوت حرفه‌ای دقیق، تحلیل جامع هزینه‌ها، مستندسازی فرآیند انتخاب بازار، و افشا در صورت‌های مالی است. اگر به‌درستی استفاده شود، باصرفه‌ترین بازار می‌تواند مکملی ارزشمند برای بازار اصلی در تعیین ارزش منصفانه باشد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازار اصلی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، «بازار اصلی» به بازاری اطلاق می‌شود که واحد تجاری در آن بتواند دارایی یا بدهی را با بیشترین حجم و سطح فعالیت نسبت به سایر بازارها معامله کند. این بازار، مرجع اصلی برای تعیین ارزش منصفانه دارایی یا بدهی در تاریخ اندازه‌گیری است؛ مگر آنکه چنین بازاری در دسترس نباشد، که در این صورت «بازار باصرفه‌تر» ملاک قرار می‌گیرد.
درواقع، بازار اصلی همان بازاری است که مشارکت‌کنندگان بازار در آن فعال‌ترند، قیمت‌ها شفاف‌ترند، و معاملات پرتکرارتر انجام می‌شود. این بازار باید برای واحد تجاری قابل دسترس باشد و نه صرفاً در نظریه موجود.
معیارهای شناسایی بازار اصلی
مطابق با بندهای استاندارد ۴۲، برای آنکه یک بازار به‌عنوان «بازار اصلی» شناسایی شود، باید:
- بیشترین حجم یا سطح فعالیت معاملات در آن انجام شود؛
- واحد تجاری به آن بازار دسترسی داشته باشد، حتی اگر فعلاً معامله‌ای در آن نکرده باشد؛
- مشارکت‌کنندگان بازار در آن فعالانه در حال خرید و فروش باشند؛
- معاملات در آن تحت شرایط نظام مند (orderly) انجام شوند، نه اضطراری یا تحت اجبار.
نکته‌ی مهم این است که تحلیل بازار اصلی مبتنی بر رفتار بازار است—نه صرفاً انتخاب شرکت. واحد تجاری نمی‌تواند بازار دلخواهش را به‌عنوان بازار اصلی انتخاب کند اگر بازار فعال‌تری برای همان دارایی یا بدهی وجود داشته باشد.
تفاوت با بازار باصرفه‌تر
اگر بازار اصلی وجود نداشته باشد یا اطلاعات کافی از آن در دسترس نباشد، استاندارد اجازه می‌دهد که با صرفه ترین بازار (Most Advantageous Market) به‌عنوان مرجع سنجش ارزش منصفانه انتخاب شود. اما اولویت همواره با بازار اصلی است.
برای مثال، حتی اگر بازار فرعی قیمت بالاتری ارائه دهد، ولی بازار اصلی حجم بیشتری از معاملات را داشته باشد، باز هم باید از داده‌های بازار اصلی استفاده شود—نه بازار باصرفه‌تر.
مثال‌های کاربردی
- بازار سرمایه
سهام شرکت الف در بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شود. این بازار، به دلیل بیشترین حجم و فعالیت معاملاتی برای این سهم، بازار اصلی آن محسوب می‌شود—حتی اگر در بازار فرابورس قیمت‌های بهتری ارائه شود. - بازار فلزات صنعتی
شرکت ب در زمینه خرید و فروش مس فعالیت دارد. بورس فلزات لندن (LME) به‌عنوان بازار اصلی برای این فلز شناخته می‌شود، زیرا بیشترین معاملات مس جهانی در آنجا انجام می‌شود و داده‌های قیمتی آن برای ارزش‌گذاری مرجع قرار می‌گیرد—حتی اگر شرکت ب فقط در بازار داخلی فعالیت کند. - بازار مسکن منطقه‌ای
شرکت ج یک ساختمان تجاری در اصفهان دارد. بازار املاک تجاری همان منطقه با بیشترین معاملات و فعال‌ترین مشاوران املاک، بازار اصلی برای این دارایی تلقی می‌شود—نه بازارهای فرضی در تهران یا شهرهای دیگر.
ملاحظات حرفه‌ای
- دسترسی به بازار شرط اساسی است: بازار اصلی باید واقعاً در دسترس باشد. اگر شرکت تحریم شده یا مجوز معامله در یک بازار را ندارد، نمی‌تواند آن بازار را مبنای ارزش‌گذاری قرار دهد—حتی اگر از نظر حجم معاملات بازار اصلی باشد.
- تحلیل داده‌های تاریخی معاملات مفید است: برای تعیین بازار اصلی، بررسی آمار معاملات در ۳ تا ۱۲ ماه گذشته می‌تواند راهگشا باشد.
- بازار اصلی ممکن است داخلی یا خارجی باشد: استاندارد ۴۲ محدودیتی بر بازارهای داخلی یا خارجی اعمال نمی‌کند؛ آنچه اهمیت دارد فعال‌ترین بازار در دسترس مشارکت‌کنندگان بازار است.
- افشا در یادداشت‌های توضیحی اهمیت دارد: در صورت وجود بیش از یک بازار فعال، باید مشخص شود که ارزش منصفانه بر اساس کدام بازار تعیین شده و چرا آن بازار به‌عنوان «اصلی» انتخاب شده است.
نتیجه‌گیری
بازار اصلی به‌عنوان مرجع رسمی و غالب برای سنجش ارزش منصفانه در استاندارد ۴۲، نقش کلیدی در شفافیت، واقع‌گرایی و قابلیت اتکای اطلاعات مالی ایفا می‌کند. حسابداران حرفه‌ای باید با دقت بازارهای مرتبط با دارایی‌ها و بدهی‌ها را تحلیل کنند، دسترسی واقعی شرکت به آن‌ها را بررسی کنند، و تنها بازار فعال‌تر و شفاف‌تر را مبنای ارزش‌گذاری قرار دهند—not صرفاً بازاری که قیمت بالاتری دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
Current Market Conditions
شرایط جاری بازار
در فرآیند سنجش ارزش منصفانه، استاندارد حسابداری شماره ۴۲ تأکید دارد که تمامی مفروضات، داده‌ها و تحلیل‌ها باید بر مبنای شرایط واقعی و جاری بازار در تاریخ اندازه‌گیری انجام شوند. اصطلاح «شرایط جاری بازار» به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، مالی، سیاسی، حقوقی و روانی اشاره دارد که در یک زمان مشخص، رفتار خریداران و فروشندگان را در بازار شکل می‌دهد و بر قیمت‌گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها تأثیر می‌گذارد.
شرایط بازار متغیر است، بنابراین ارزش منصفانه هم مفهومی پویا و وابسته به زمان و فضای بازار تلقی می‌شود—not یک مقدار ذاتی یا ایستا.
اجزاء تشکیل‌دهنده شرایط جاری بازار
۱. عرضه و تقاضا
تعادل یا عدم تعادل بین عرضه‌کنندگان و خریداران در بازار مورد نظر، بر سطح قیمت‌ها اثر مستقیم دارد.
۲. نرخ‌های بهره و بازده سرمایه‌گذاری
تغییرات نرخ بهره بازار، به‌ویژه در بازارهای بدهی، مستقیماً بر ارزش‌گذاری بدهی‌ها و ابزارهای مالی اثر می‌گذارد.
- ریسک‌های سیاسی و اقتصادی
تحریم‌ها، بی‌ثباتی ارزی، تورم، رکود، تغییرات در قوانین مالیاتی یا گمرکی، همگی جزء شرایط جاری بازارند. - روان‌شناسی بازار و انتظارات سرمایه‌گذاران
جو عمومی بازار، خوش‌بینی یا بدبینی فعالان، شایعات، اخبار اقتصادی و حتی تغییر در احساسات، قیمت‌ها را متأثر می‌کنند. - قیمت‌های مشاهده‌شده در معاملات اخیر یا بازارهای مشابه
برای بسیاری از دارایی‌ها، قیمت‌های واقعی در معاملات مشابه اخیر، بازتاب‌دهنده شرایط جاری بازار هستند.
اهمیت مفهوم در چارچوب استاندارد ۴۲
مطابق با استاندارد حسابداری شماره ۴۲، «ارزش منصفانه» باید بر اساس فرض انجام معامله در تاریخ اندازه‌گیری و تحت شرایط جاری بازار باشد. به بیان دیگر، حسابدار مجاز نیست قیمت‌گذاری را بر مبنای شرایط گذشته (بازار تاریخی) یا فرض‌های آینده (پیش‌بینی بهبود یا وخامت بازار) انجام دهد.
برای مثال، اگر در تاریخ اندازه‌گیری بازار در رکود باشد و قیمت‌ها کاهش یافته باشند، ارزش منصفانه نیز باید این کاهش را بازتاب دهد—حتی اگر انتظار می‌رود قیمت‌ها در آینده نزدیک بهبود یابند.
مثال‌های عملی
- ارزش‌گذاری ساختمان تجاری در دوره رکود بازار املاک
شرکت آ در حال فروش یک ملک تجاری است. اگر در تاریخ گزارشگری بازار املاک دچار افت شدید شده و معاملات بسیار اندکی انجام می‌شود، ارزش منصفانه باید این شرایط رکودی را منعکس کند—نه ارزش‌گذاری براساس رونق سال گذشته. - ارزش‌گذاری سهام در بازار بی‌ثبات
شرکت ب دارای سهام در بازار سرمایه ایران است. اگر بازار تحت تأثیر تصمیمات سیاسی یا اقتصادی در نوسان باشد، قیمت‌های معامله‌شده و سطوح تقاضا، بازتاب‌دهنده‌ی شرایط جاری بازار هستند و باید همان‌ها در مدل‌های ارزش‌گذاری لحاظ شوند. - ارزش‌گذاری ابزار مالی تحت تأثیر تغییر نرخ بهره
شرکت ج دارایی‌هایی با نرخ بهره ثابت دارد. در شرایطی که نرخ بهره بازار افزایش یافته، قیمت این دارایی‌ها کاهش می‌یابد و همین افت باید در ارزش منصفانه لحاظ شود، حتی اگر شرکت قصد فروش آن‌ها را نداشته باشد.
ملاحظات حرفه‌ای
- تاریخ اندازه‌گیری محور اصلی است: نباید به‌صورت انتخابی از داده‌های قبل یا بعد استفاده کرد مگر برای تکمیل روندهای جاری؛
- عدم تعادل در بازار به معنای بی‌نظمی نیست: حتی در شرایط نابسامان، تا زمانی که بازار فعال است و مشارکت‌کنندگان به‌طور منطقی عمل می‌کنند، باید شرایط جاری آن پذیرفته شود؛
- در شرایط نبود معاملات قابل مشاهده، تحلیل حساسیت و تکنیک‌های سطح ۳ مورد نیاز خواهد بود، ولی باز هم باید مبتنی بر شرایط بازار در همان زمان باشد؛
- افشا در یادداشت‌های توضیحی الزامی است: به‌ویژه اگر ارزش منصفانه تحت تأثیر شرایط غیرعادی یا ناپایدار بازار تعیین شده باشد.
نتیجه‌گیری
شرایط جاری بازار یکی از مفاهیم بنیادین در سنجش ارزش منصفانه است. این مفهوم، ارزش‌گذاری را از فضای ذهنی و تخمینی به واقعیت اقتصادی نزدیک می‌کند. هرگونه بی‌توجهی به شرایط فعلی بازار، منجر به ارائه‌ی اطلاعات نادرست در صورت‌های مالی خواهد شد. حسابدار حرفه‌ای باید با هوشیاری کامل، اطلاعات بازار را رصد و تحلیل کند تا ارزش‌های گزارش‌شده، نمایانگر حقیقت جاری باشند—نه آرزوهای آتی یا دستاوردهای گذشته.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
صفحه2 از11