بازارهای کارگزاری
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای کارگزاری به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، معاملات بین خریداران و فروشندگان از طریق واسطه‌هایی به‌نام کارگزار (broker) انجام می‌شود. برخلاف بازارهای دلال‌محور که در آن دلال با منابع خود خرید و فروش می‌کند، در بازارهای کارگزاری کارگزار صرفاً نقش واسطه دارد و خود طرف معامله نیست.
بازارهای کارگزاری از جمله منابع اطلاعاتی هستند که می‌توانند ورودی‌های قابل مشاهده (observable inputs) برای ارزش‌گذاری منصفانه دارایی‌ها یا بدهی‌ها در اختیار واحد تجاری قرار دهند، مشروط بر آنکه این بازارها فعال، شفاف و مبتنی بر رفتار مشارکت‌کنندگان بازار باشند.
ویژگی‌های بازارهای کارگزاری
- کارگزار تنها واسطه است و مالکیت دارایی‌ها را برای خود نگه نمی‌دارد.
- قیمت‌ها اغلب بر اساس تقاضای بازار تعیین می‌شوند، اما از طریق کارگزار جمع‌آوری و اعلام می‌گردند.
- بازار می‌تواند رسمی یا غیررسمی باشد، اما شفافیت اطلاعات و مستند بودن قیمت‌ها اهمیت دارد.
- معمولاً در بازارهای خاص یا دارایی‌های غیرنقدشونده مانند املاک، تجهیزات خاص، آثار هنری یا دارایی‌های صنعتی کاربرد دارد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد حسابداری شماره ۴۲ استفاده از داده‌های حاصل از بازارهای کارگزاری را مشروط می‌داند به اینکه:
- معاملات انجام‌شده توسط کارگزاران نماینده قیمت‌های بازار باشند؛
- داده‌های گزارش‌شده مبتنی بر معاملات واقعی، مستند و قابل مشاهده باشند؛
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، توسط مشارکت‌کنندگان بازار پذیرفته شده باشند؛
- واحد تجاری قضاوت حرفه‌ای کافی برای تأیید اتکاپذیری داده‌ها به‌کار گیرد.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار خرید و فروش املاک بزرگ صنعتی یا تجاری
در بسیاری از کشورها، املاک خاص از طریق کارگزاران ملک معامله می‌شوند و این بازارهای کارگزاری می‌توانند قیمت‌هایی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های ملکی خاص فراهم کنند. - بازار فروش تجهیزات صنعتی دست‌دوم
در صنایعی مانند نفت، پتروشیمی یا هوافضا، تجهیزات خاص ممکن است فقط از طریق شبکه‌ای از کارگزاران تخصصی معامله شوند و اطلاعات آن‌ها از بازارهای کارگزاری اخذ گردد. - معاملات خصوصی سهام در شرکت‌های غیر بورسی
در صورتی که کارگزاران، خریداران و فروشندگان سهام شرکت‌های خاص را به یکدیگر متصل کنند، اطلاعات حاصل از این بازار نیز مشمول بازار کارگزاری است.
اهمیت در گزارشگری مالی
- استفاده از اطلاعات بازارهای کارگزاری می‌تواند سطح ۲ یا ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه را تشکیل دهد، بسته به اینکه قیمت‌ها قابل مشاهده، قابل تأیید و عمومی باشند یا خیر.
- در مواردی که قیمت‌های رسمی بازار در دسترس نیست، بازارهای کارگزاری می‌توانند نقش مکمل داشته باشند، به‌ویژه در ارزیابی دارایی‌های خاص یا غیرمالی.
- افشا در یادداشت‌های توضیحی برای معاملات مبتنی بر قیمت‌های کارگزاری الزامی است، شامل منبع قیمت، قضاوت حرفه‌ای استفاده‌شده و میزان فعالیت بازار مربوطه.
ملاحظات حرفه‌ای
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، در صورتی قابل اتکا هستند که حاصل معاملات واقعی باشند، نه صرفاً نقل قول‌های غیرالزام‌آور (non-binding quotes).
- واحد تجاری باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار نیز چنین قیمت‌هایی را به‌عنوان مبنای تصمیم‌گیری می‌پذیرند یا نه.
- حسابرس معمولاً مستندات مربوط به روش جمع‌آوری داده‌ها از بازار کارگزاری، صلاحیت کارگزار و فعالیت بازار را بررسی می‌کند.
جمع‌بندی
بازارهای کارگزاری، به‌ویژه در ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرمالی و خاص، می‌توانند منبع مهمی برای تخمین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر رعایت اصول شفافیت، قابلیت مشاهده و رفتار بازار محور. قضاوت حرفه‌ای در استفاده از این داده‌ها، و افشای کامل در صورت‌های مالی، اهمیت بالایی در پذیرش این ارزش‌گذاری دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای دلال‌محور
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای دلال‌محور به بازارهایی گفته می‌شود که در آن‌ها، معاملات مستقیماً از طریق دلالان (dealers) انجام می‌شود. این دلالان معمولاً نقش بازارساز (market maker) را ایفا کرده و با استفاده از منابع خود، دارایی‌ها را خریداری و نگهداری کرده یا می‌فروشند تا نقدشوندگی بازار را حفظ کنند.
در این نوع بازارها، برخلاف بازارهای مبادله‌ای که خریداران و فروشندگان مستقیماً از طریق یک سامانه رسمی به هم متصل می‌شوند، قیمت‌گذاری و انجام معاملات به‌طور غیرمتمرکز و از طریق واسطه‌ها صورت می‌گیرد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ در تشریح منابع اطلاعاتی بازار برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه، بازارهای دلال‌محور را به‌عنوان یکی از انواع بازارهای قابل اتکا معرفی می‌کند، مشروط بر اینکه اطلاعات حاصل از این بازارها قابل مشاهده، شفاف و در سطح مناسبی از فعالیت بازار قرار داشته باشند.
ویژگی‌های اصلی بازارهای دلال‌محور
- قیمت‌گذاری توسط دلالان: دلال قیمت خرید و فروش را تعیین می‌کند (bid و ask) و در فاصله قیمتی سود کسب می‌کند.
- بازار غیرمتمرکز: هیچ پلتفرم متمرکز عمومی برای کشف قیمت وجود ندارد؛ معاملات به‌صورت دوجانبه یا از طریق شبکه‌های واسطه‌ای انجام می‌شود.
- ارائه نقدینگی توسط دلالان: برای تضمین معاملات، دلالان موجودی دارایی را نگهداری می‌کنند.
- نرخ‌های گزارش‌شده ممکن است از منابعی چون سیستم‌های نقل قیمت یا خبرگزاری‌ها اخذ شوند، نه از طریق سامانه رسمی بازار.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار اوراق بدهی شرکتی در خارج از بورس
در بسیاری از کشورها، اوراق قرضه شرکتی در بازارهای دلال‌محور معامله می‌شود، جایی که مؤسسات مالی قیمت خرید و فروش را پیشنهاد می‌کنند و نقش بازارساز دارند. - معاملات ارز (فارکس) در سطح بین‌بانکی
بازار فارکس یکی از بزرگترین نمونه‌های بازار دلال‌محور است، جایی که بانک‌ها و مؤسسات مالی از طریق پلتفرم‌های داخلی یا روابط کارگزاری با یکدیگر معامله می‌کنند. - بازار گواهی سپرده کالا یا طلا در ایران (خارج از بورس رسمی)
اگر معامله از طریق مؤسسات مالی غیربورسی با تعیین نرخ خرید و فروش انجام شود، این بازار می‌تواند در قالب بازار دلال‌محور دسته‌بندی شود.
اهمیت در گزارشگری و ارزش‌گذاری
در صورت استفاده از داده‌های بازارهای دلال‌محور در ارزش‌گذاری دارایی‌ها یا بدهی‌ها، استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که واحد تجاری باید:
- اطمینان حاصل کند که قیمت‌ها حاصل از معاملات واقعی بازار هستند و نه فقط قیمت‌های پیشنهادی؛
- قابلیت مشاهده و دسترسی عمومی اطلاعات را ارزیابی کند؛
- در صورت عدم فعالیت کافی بازار یا شفافیت پایین، آن را به‌عنوان ورودی سطح پایین‌تر (سطح ۲ یا ۳) در طبقه‌بندی سلسله‌مراتب ارزش منصفانه شناسایی کند.
ملاحظات حسابرسی و افشا
- استفاده از قیمت‌های اعلام‌شده توسط دلالان باید با مستندات کافی، افشای منابع قیمت، و تحلیل قابلیت اتکا همراه باشد.
- اگر قیمت‌های حاصل از بازار دلال‌محور با مدل‌های ارزش‌گذاری داخلی تعدیل شوند، باید این موضوع با ذکر میزان تعدیلات و سطح ورودی‌ها افشا شود.
- حسابرسان معمولاً حساسیت بیشتری به استفاده از بازارهای دلال‌محور دارند، زیرا ریسک سوگیری یا عدم شفافیت اطلاعات در این بازارها بالاتر است.
جمع‌بندی
بازارهای دلال‌محور اگرچه فاقد شفافیت بازارهای رسمی هستند، اما می‌توانند منابع معتبری برای تعیین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر آنکه داده‌ها قابل اتکا، عمومی و نماینده رفتار بازار باشند. قضاوت حرفه‌ای و مستندسازی قوی در استفاده از این بازارها نقش کلیدی دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
بازارهای مبادله‌ای
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای مبادله‌ای به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها دارایی‌ها، بدهی‌ها یا ابزارهای مالی به‌صورت رسمی، سازمان‌یافته و تحت نظارت مراجع قانونی، مورد معامله قرار می‌گیرند. این بازارها از شفاف‌ترین و قابل‌اتکاترین منابع برای استخراج قیمت‌های قابل مشاهده (observable inputs) جهت اندازه‌گیری ارزش منصفانه محسوب می‌شوند.
ویژگی اصلی بازارهای مبادله‌ای، وجود سامانه‌ای شفاف، با قوانین یکسان برای همه مشارکت‌کنندگان بازار و با قیمت‌های اعلام‌شده عمومی است که امکان کشف قیمت (price discovery) را برای دارایی‌ها یا بدهی‌ها فراهم می‌کند.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
در بندهای مختلف استاندارد ۴۲ تأکید شده که قیمت‌های نقل‌شده در بازارهای فعال، به‌ویژه بازارهای مبادله‌ای، بالاترین سطح ورودی (سطح ۱) در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه محسوب می‌شوند و باید در صورت در دسترس بودن، بدون تعدیل به‌عنوان مبنای اصلی در اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده شوند.
ویژگی‌های کلیدی بازارهای مبادله‌ای
- شفافیت بالا: همه مشارکت‌کنندگان بازار به اطلاعات قیمت و حجم معاملات دسترسی دارند.
- قانون‌گذاری رسمی: بازارها توسط نهادهای نظارتی و قانونی کنترل می‌شوند مثل سازمان بورس
- قابلیت معامله عمومی: دارایی‌ها یا ابزارها قابل معامله برای عموم سرمایه‌گذاران هستند.
- تسویه منظم و شفاف: عملیات تسویه و پایاپای معاملات توسط نهادهای معین انجام می‌شود.
- مثال‌های رایج: بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالا، بورس انرژی
مثال‌های حرفه‌ای
- سهم معامله‌شده در بورس تهران
قیمت روزانه سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران، نمونه‌ای از ورودی سطح ۱ در بازار مبادله‌ای است و باید مستقیماً برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه سهام استفاده شود. - قرارداد آتی در بورس کالا
قیمت‌های اعلام‌شده برای قراردادهای آتی (مثلاً گندم یا فولاد) در بورس کالا، به‌عنوان داده بازار مبادله‌ای، می‌توانند مبنای تعیین ارزش منصفانه ابزارهای مشتقه باشند. - اوراق بدهی دولتی قابل معامله در بورس
قیمت‌های لحظه‌ای اوراق مشارکت یا خزانه اسلامی منتشره در سامانه معاملات، ورودی‌های معتبر از بازار مبادله‌ای محسوب می‌شوند.
اهمیت در گزارشگری مالی
استفاده از داده‌های بازارهای مبادله‌ای برای ارزش‌گذاری:
- قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی را افزایش می‌دهد؛
- ریسک قضاوت‌های ذهنی و مدل‌های تخمینی را کاهش می‌دهد؛
- امکان تطبیق با رفتار واقعی مشارکت‌کنندگان بازار را فراهم می‌آورد؛
- از منظر حسابرس، نشانه‌ای از شواهد حسابرسی مناسب و قابل اتکا محسوب می‌شود.
تمایز با سایر بازارها
بر خلاف بازارهای خارج از بورس (OTC) یا بازارهای غیررسمی، در بازارهای مبادله‌ای:
- قیمت‌ها عمومی و مستند هستند؛
- دامنه نوسان، حجم معاملات، و عمق بازار قابل مشاهده است؛
- دسترسی یکسان برای مشارکت‌کنندگان وجود دارد و ریسک تبعیض اطلاعاتی پایین است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
مواضع جبرانی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مواضع جبرانی به وضعیت‌هایی اشاره دارد که در آن، واحد تجاری دو یا چند دارایی و بدهی را در معرض ریسک‌های مشابه و متقابل نگه می‌دارد، به‌گونه‌ای که یک موضع، اثر مالی یا ریسک موضع دیگر را خنثی یا جبران می‌کند.
این مفهوم معمولاً در محیط‌های معاملاتی پیشرفته مانند مشتقات مالی، قراردادهای اختیار معامله، معاملات آتی، یا سبدهای سرمایه‌گذاری پیچیده دیده می‌شود، اما در برخی معاملات عملیاتی نیز کاربرد دارد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
هنگامی که واحد تجاری از روش ارزش‌گذاری تکنیکی مانند رویکرد درآمدی یا بازار محور استفاده می‌کند، ممکن است دارایی یا بدهی بخشی از یک موضع ترکیبی باشد. در چنین حالتی، استاندارد ۴۲ اجازه می‌دهد که اثر مواضع جبرانی در اندازه‌گیری ارزش منصفانه لحاظ شود، مشروط به اینکه مشارکت‌کنندگان بازار نیز دارایی یا بدهی را در قالب همان موضع ترکیبی ارزیابی کنند.
کاربردهای حرفه‌ای
- قرارداد اختیار خرید و فروش روی یک دارایی خاص
اگر واحد تجاری به‌صورت هم‌زمان، قرارداد اختیار خرید (Call) و فروش (Put) برای یک سهم داشته باشد، این دو موضع ممکن است اثرات یکدیگر را کاهش دهند. در ارزش‌گذاری، ممکن است از یک مدل ترکیبی برای برآورد ارزش خالص استفاده شود. - موقعیت فروش استقراضی جبرانی با دارایی پایه
یک نهاد ممکن است دارایی خاصی را به‌صورت استقراضی فروخته باشد ولی همان دارایی را نیز در پرتفوی نگه دارد. این دو موضع می‌توانند از نظر ریسک بازار، یکدیگر را جبران کنند. - قرارداد پوشش ریسک (Hedging Instruments)
در مواردی که ابزار مالی پوششی (hedge) برای جبران نوسانات ابزار پایه به‌کار می‌رود، ممکن است ارزش‌گذاری پوشش و ابزار پایه به‌صورت ترکیبی در نظر گرفته شود.
الزامات در استفاده از مواضع جبرانی
بر اساس استاندارد ۴۲، لحاظ‌کردن مواضع جبرانی در ارزش‌گذاری تنها در شرایط زیر مجاز است:
- مشارکت‌کنندگان بازار نیز دارایی یا بدهی را در قالب همان موضع ترکیبی مشاهده و ارزش‌گذاری می‌کنند؛
- روابط جبرانی مستند، مستدل و منطبق با رفتار بازار باشد؛
- ارزش خالص دارایی‌ها و بدهی‌های جبرانی بر اساس مدل‌هایی با شفافیت کافی و ورودی‌های قابل اتکا محاسبه شود.
نکات مهم گزارشگری
- تفاوت بین جبران اقتصادی و تهاتر حسابداری: حتی اگر مواضع از نظر اقتصادی یکدیگر را جبران کنند، الزاماً نباید در صورت‌های مالی تهاتر شوند مگر طبق استانداردهای تهاتر مثلاً استاندارد حسابداری ۳۶ یا الزامات بین‌المللی IAS 32.
- افشا: در صورت اعمال اثر مواضع جبرانی بر ارزش منصفانه، واحد تجاری باید در یادداشت‌های توضیحی، ماهیت و ساختار این مواضع، مبنای محاسبه خالص آن‌ها، و حساسیت آن نسبت به تغییرات شرایط بازار را افشا کند.
مثال ملموس در صنعت مالی
در بانک‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری، مواضع جبرانی بسیار رایج هستند. برای مثال، اگر بانکی روی نرخ بهره در آینده ریسک دارد، ممکن است با ورود به قراردادهای معاوضه نرخ بهره (interest rate swap)، این ریسک را جبران کند. در چنین حالتی، ارزش منصفانه ابزار پوشش و ابزار پایه به‌صورت خالص و در چارچوب رفتار بازار قابل ارزیابی است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
به‌صورت صریح
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، واژه به‌صورت صریح به اطلاعات، مفروضات یا شرایطی اطلاق می‌شود که به‌طور مستقیم، روشن، و بدون ابهام در اسناد، قراردادها، یادداشت‌ها، یا مدل‌های ارزش‌گذاری بیان شده‌اند. این مفاهیم معمولاً مستقیماً قابل شناسایی و استناد هستند و برای استفاده در فرآیند ارزش‌گذاری، نیازی به تفسیر یا استنتاج ندارند.
در مقابل با مفروضات ضمنی (implicitly)، مفاهیم صریح مبنای اصلی شفافیت، اتکا و پاسخ‌گویی در گزارشگری مالی هستند.
نقش در استاندارد شماره ۴۲
در بسیاری از بخش‌های استاندارد ۴۲، اطلاعات «صریح» به‌عنوان نقطه شروع برای شناسایی ورودی‌ها و تنظیم مدل‌های ارزش‌گذاری مطرح می‌شوند. برای مثال، اگر قیمت یا نرخ تنزیل در قرارداد یا بازار به‌صورت مشخص اعلام شده باشد، این داده‌ها باید بر دیگر مفروضات اولویت داشته باشند.
مثال‌های کاربردی
- قیمت اعلام‌شده بازار
قیمت سهم در بازار بورس، که به‌صورت عمومی و روزانه منتشر می‌شود، صراحتاً مشخص است و در سطح ۱ طبقه‌بندی می‌شود. - نرخ قرارداد اجاره
در قرارداد اجاره‌ای که نرخ اجاره، دوره پرداخت، و شرایط تمدید به‌صورت صریح قید شده‌اند، این اطلاعات مستقیماً در اندازه‌گیری ارزش منصفانه دارایی یا بدهی کاربرد دارند. - ضمانت‌نامه کتبی از بانک
در ارزش‌گذاری تعهدات یک پروژه، اگر بانک به‌صورت مکتوب متعهد به تأمین مالی شود، این تعهد «صریح» است و می‌تواند در ارزیابی ریسک و جریان‌های نقدی لحاظ شود.
اهمیت در قضاوت حرفه‌ای
اطلاعات صریح به دلیل قابلیت اتکا و عینیت، در ارزش‌گذاری و گزارشگری اهمیت ویژه‌ای دارند. با این حال، حسابداران حرفه‌ای باید:
- اطمینان حاصل کنند که مفاهیم به‌ظاهر صریح واقعاً روشن و بدون ابهام‌اند؛
- اطلاعات صریح را نسبت به مفروضات ضمنی در اولویت قرار دهند، مگر آنکه شواهد قوی‌تری خلاف آن وجود داشته باشد؛
- در مواردی که داده صریح وجود دارد، از برآوردهای ذهنی یا مفروضات تخمینی استفاده نکنند.
افشا و شفافیت
در فرآیند افشای اطلاعات مرتبط با ارزش منصفانه، اطلاعاتی که به‌صورت صریح مبنای محاسبات قرار گرفته‌اند، باید:
- در یادداشت‌های توضیحی صریحاً ذکر شوند؛
- مبنای انتخاب و منطق استفاده از آن‌ها به روشنی تشریح گردد؛
- در طبقه‌بندی سطوح ورودی‌ها مشخص شود که از اطلاعات سطح ۱ یا ۲ استفاده شده است (در صورت صراحت بازار یا قرارداد).
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
به‌صورت ضمنی
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، واژه به‌صورت ضمنی به مفهومی اشاره دارد که مستقیم و صریح بیان نشده، اما از مفروضات، شرایط، شواهد بازار یا ساختار قرارداد قابل استنباط است. مفاهیمی که به‌صورت ضمنی در فرآیند ارزش‌گذاری یا تحلیل‌های مالی به‌کار می‌روند، معمولاً نقش مهمی در قضاوت حرفه‌ای حسابداران و ارزش‌گذاران دارند.
در چارچوب این استاندارد، بسیاری از مفروضات بازار، رفتار مشارکت‌کنندگان، یا شرایط انتقال دارایی/بدهی ممکن است به‌طور ضمنی در مدل‌های ارزش‌گذاری وجود داشته باشند، حتی اگر به‌صراحت بیان نشده باشند.
جایگاه در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
هنگامی که واحد تجاری از ورودی‌های سطح ۳ (غیرقابل مشاهده) یا روش‌های پیچیده ارزش‌گذاری استفاده می‌کند، ممکن است لازم باشد برخی مفروضات کلیدی را از اطلاعات در دسترس به‌صورت ضمنی استنتاج کند. این استنتاج باید به‌گونه‌ای باشد که با نحوه تفکر و رفتار مشارکت‌کنندگان بازار در بازار فرضی سازگار باشد.
کاربردهای حرفه‌ای
۱. مفروضات نرخ تنزیل
اگر بازار فعال برای نرخ تنزیل خاص وجود نداشته باشد، ارزش‌گذار ممکن است از نرخ‌هایی استفاده کند که به‌صورت ضمنی از معاملات دارایی‌های مشابه یا شرایط اقتصادی استنتاج شده‌اند.
۲. رفتار بازار نسبت به ریسک
در نبود داده‌های صریح، مفروضات مربوط به پذیرش ریسک از سوی مشارکت‌کنندگان بازار، به‌صورت ضمنی در مدل‌های ارزش‌گذاری لحاظ می‌شوند.
- انتقال تعهدات قراردادی
در شرایطی که انتقال یک بدهی فرضی در بازار انجام‌پذیر باشد، فرض وجود توافق قانونی برای انتقال، ممکن است ضمنی فرض شود، مشروط به اینکه این فرض با دیدگاه بازار منطبق باشد.
اهمیت قضاوت حرفه‌ای
کاربرد مفاهیم ضمنی در استاندارد ۴۲ نیازمند قضاوت حرفه‌ای قوی است. واحد تجاری باید:
- شواهد و دلایل استفاده از مفروضات ضمنی را مستند کند؛
- نشان دهد که این مفروضات، منطبق با رفتار واقعی مشارکت‌کنندگان بازار در شرایط اقتصادی جاری است؛
- در صورت لزوم، از نظر متخصصان مستقل استفاده کند تا استنتاج ضمنی دارای اتکاپذیری بیشتری باشد.
نکات کلیدی
- مفروضات ضمنی، در مدل‌سازی جریان‌های نقدی، نرخ‌های رشد، ریسک‌های اعتباری، یا ارزش باقیمانده بسیار رایج هستند.
- نباید مفروضات ضمنی با مفروضات خودسرانه یا مدیریت‌محور اشتباه گرفته شوند. این مفروضات باید بر شواهد بیرونی تکیه داشته باشند.
- هنگام استفاده از روش درآمدی یا روش بهای جایگزینی، برخی پارامترها (مانند نرخ رشد بلندمدت یا عمر اقتصادی) ممکن است ضمنی و نه صریح باشند.
الزامات افشا
اگر استفاده از مفروضات ضمنی تأثیر بااهمیتی بر ارزش منصفانه داشته باشد، استاندارد ۴۲ ایجاب می‌کند که:
- ماهیت این مفروضات ضمنی افشا شود؛
- حساسیت ارزش به تغییر در این مفروضات، در صورت کاربرد ورودی‌های سطح ۳، توضیح داده شود؛
- مبنای استنتاج این مفروضات به‌روشنی در یادداشت‌های توضیحی ذکر گردد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
ریسک عدم اجرا
ریسک عدم اجرا در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ به ریسکی اشاره دارد که یک طرف قرارداد ممکن است نتواند تعهدات خود را در قبال بدهی انجام دهد. این ریسک، یکی از مؤلفه‌های اساسی در تعیین ارزش منصفانه یک بدهی است و باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار، در تاریخ اندازه‌گیری، در نظر گرفته شود.
ریسک عدم اجرا، هم شامل ریسک اعتباری صادرکننده بدهی است و هم سایر ریسک‌هایی که ممکن است منجر به عدم ایفای تعهدات قراردادی شوند.
جایگاه در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
در تعیین ارزش منصفانه یک بدهی، واحد تجاری باید ریسک عدم اجرای تعهدات از سوی خود یا طرف دیگر را در محاسبات لحاظ کند. این اصل، تضمین می‌کند که ارزش منصفانه بدهی تنها بر پایه مبلغ اسمی آن نیست، بلکه منعکس‌کننده ریسک‌های واقعی در بازار است.
بر این اساس، اگر بدهی دارای سطح بالایی از ریسک عدم اجرا باشد (مثلاً ناشی از ضعف مالی یا دعاوی حقوقی علیه بدهکار)، مشارکت‌کنندگان بازار آن را با تخفیف قیمتی قابل توجهی ارزش‌گذاری می‌کنند.
اجزای تشکیل‌دهنده ریسک عدم اجرا
- ریسک اعتباری خاص بدهکار: احتمال اینکه بدهکار نتواند مبلغ یا منافع بدهی را به‌موقع پرداخت کند.
- ریسک عملیاتی یا قانونی: ریسک‌هایی مانند نقص قرارداد، تغییرات قانونی، یا ساختار پیچیده قرارداد که منجر به عدم اجرا می‌شوند.
- ریسک محیطی یا اقتصادی: شرایط اقتصادی یا رویدادهای خارجی که توانایی بدهکار را برای اجرای تعهدات محدود می‌کند.
مثال‌های حرفه‌ای
- اوراق قرضه شرکتی: اگر شرکتی در آستانه ورشکستگی باشد، اوراق آن با نرخ تنزیل بالاتر (و ارزش منصفانه پایین‌تر) ارزش‌گذاری می‌شود. این نرخ تنزیل بالا، انعکاس ریسک عدم اجرای تعهدات مالی است.
- تأمین مالی پروژه‌ای: در قرارداد تأمین مالی یک پروژه ساخت‌وساز، اگر مجوزهای قانونی در دسترس نباشد، ممکن است ریسک عدم اجرا بالا رود و ارزش بدهی کاهش یابد.
- قرارداد اجاره بلندمدت: اگر اجاره‌دهنده سابقه مالی ضعیفی داشته باشد یا در پرداخت‌های گذشته تأخیر داشته باشد، ریسک عدم اجرای تعهدات او در ارزیابی قرارداد باید لحاظ شود.
ملاحظات کلیدی در گزارشگری مالی
طبق استاندارد ۴۲، در اندازه‌گیری ارزش منصفانه بدهی:
- واحد تجاری باید همان ریسکی را لحاظ کند که مشارکت‌کنندگان بازار در صورت خرید آن بدهی در نظر می‌گیرند؛
- ریسک عدم اجرا صرفاً به وضعیت واحد تجاری محدود نیست، بلکه ریسک‌های قراردادی و اقتصادی را نیز شامل می‌شود؛
- این ریسک، حتی زمانی که بدهی به‌صورت فرضی از سوی طرف ثالث منتقل می‌شود، باید در نظر گرفته شود، زیرا خریدار جدید نیز آن را لحاظ می‌کند.
افشا در صورت‌های مالی
در مواردی که ریسک عدم اجرا بر اندازه‌گیری ارزش منصفانه اثر بااهمیتی دارد، واحد تجاری باید:
- ماهیت ریسک‌های لحاظ‌شده در ارزش‌گذاری بدهی را افشا کند؛
- روش اعمال این ریسک‌ها در تکنیک‌های ارزش‌گذاری را توضیح دهد؛
- در صورت استفاده از ورودی‌های سطح ۳ (غیرقابل مشاهده)، حساسیت ارزش منصفانه به تغییر در ریسک عدم اجرا را نیز ارائه کند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قیمت اعلام‌شده
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، قیمت اعلام‌شده به معنای قیمتی است که برای یک دارایی یا بدهی در یک بازار فعال توسط مشارکت‌کنندگان بازار اعلام یا ثبت شده است. این قیمت، معمولاً بدون نیاز به تعدیل و به‌صورت مستقیم به‌عنوان مبنای اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده می‌شود، مشروط بر اینکه مربوط به دارایی یا بدهی یکسان در تاریخ اندازه‌گیری باشد.
جایگاه در چارچوب ارزش‌گذاری
قیمت اعلام‌شده به‌عنوان ورودی سطح یک (Level 1 Input) در سلسله‌مراتب مندرج در استاندارد ۴۲ محسوب می‌شود. این ورودی‌ها از بیشترین قابلیت مشاهده و اتکاپذیری برخوردارند، زیرا مستقیماً از بازارهای فعال گرفته شده‌اند.
بازار فعال، بازاری است که در آن دارایی‌ها یا بدهی‌های مشابه، به‌صورت مکرر و با حجم کافی معامله می‌شوند و اطلاعات قیمت‌ها برای عموم در دسترس است.
ویژگی‌های کلیدی قیمت اعلام‌شده
- مبتنی بر معاملات واقعی یا پیشنهادهای خرید و فروش قابل مشاهده در بازار؛
- مربوط به تاریخ اندازه‌گیری مشخص و فعلی؛
- بی‌نیاز از تعدیل‌های ذهنی یا قضاوت حرفه‌ای در صورت تطابق دقیق با قلم مورد نظر؛
- قابل تأیید از منابع مستقل مانند بورس‌ها، سامانه‌های معاملاتی، یا پایگاه‌های اطلاعاتی بازار.
مثال‌های کاربردی
۱. سهام شرکت بورسی
اگر سهام شرکت X در بورس اوراق بهادار تهران در تاریخ اندازه‌گیری با قیمت ۱۸٬۲۰۰ تومان معامله شده باشد، این قیمت به‌عنوان قیمت اعلام‌شده برای ارزش‌گذاری آن سهم مورد استفاده قرار می‌گیرد، بدون آنکه نیازی به تعدیل وجود داشته باشد.
۲. اوراق مشارکت دولتی
در صورتی که اوراق مشارکت دولتی در بازار ثانویه با نرخ مشخص و قابل دسترسی برای عموم معامله می‌شود، آن نرخ به‌عنوان قیمت اعلام‌شده تلقی شده و در ارزش‌گذاری قابل استناد است.
۳. فلزات گرانبها یا کالاهای بورسی
قیمت لحظه‌ای طلا یا نفت خام در بورس کالای جهانی، اگر مربوط به بازار فعال باشد، می‌تواند مستقیماً برای ارزش‌گذاری دارایی‌های مرتبط مورد استفاده قرار گیرد.
ملاحظات مهم
- عدم وجود بازار فعال یا نبود قیمت دقیق برای دارایی یکسان، باعث می‌شود قیمت اعلام‌شده از سطح ۱ خارج شده و نیاز به تعدیل یا استفاده از سایر رویکردها (مانند درآمدی یا بهای جایگزینی) باشد؛
- اگر دارایی موضوع ارزش‌گذاری مشابه ولی نه دقیقاً یکسان با مورد معامله در بازار باشد، قیمت اعلام‌شده دیگر ورودی سطح ۱ نیست و باید در سطح ۲ یا ۳ طبقه‌بندی شود؛
- تاریخ قیمت باید منطبق با تاریخ اندازه‌گیری ارزش منصفانه باشد، در غیر این‌صورت اعتبار آن کاهش می‌یابد.
کاربرد در افشا و گزارشگری
در صورت استفاده از قیمت اعلام‌شده، استاندارد حسابداری شماره ۴۲ تأکید می‌کند که واحد تجاری باید:
- منبع قیمت (مانند بورس تهران، سامانه مظنه‌گذاری، یا سامانه‌های معاملاتی دیگر) را مشخص کند؛
- سطح ورودی (در این‌جا، سطح ۱) را تعیین و در یادداشت‌های توضیحی افشا کند؛
- هرگونه تغییرات در استفاده از این قیمت و دلایل آن را برای دوره‌های مختلف گزارش دهد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
رویکرد بهای جایگزینی
رویکرد بهای جایگزینی (یا بهای تمام شده جایگزینی) یکی از سه رویکرد اصلی در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه است. این رویکرد بر اساس این اصل استوار است که مشارکت‌کننده بازار برای به‌دست آوردن دارایی، بیش از بهای لازم برای جایگزینی آن با دارایی‌ای با کاربری و قابلیت‌های مشابه پرداخت نخواهد کرد.
در این روش، ارزش منصفانه یک دارایی با برآورد بهای جایگزینی یا بازتولید آن دارایی و سپس کسر تعدیلات مربوط به کاهش ارزش (از جمله استهلاک یا زوال اقتصادی) به‌دست می‌آید.
مبنای مفهومی و منطقی
رویکرد بهای جایگزینی از دید مشارکت‌کنندگان بازار به این موضوع می‌پردازد که چنانچه دارایی‌ای قابلیت جایگزینی داشته باشد، ارزش آن نمی‌تواند بیش از هزینه ایجاد یک دارایی مشابه با همان قابلیت‌ها باشد. به همین دلیل، این روش به‌ویژه در مواردی به‌کار می‌رود که:
- دارایی بازار فعال ندارد؛
- دارایی منحصربه‌فرد یا تخصصی است؛
- جریان نقدی مستقیم از آن استخراج نمی‌شود.
مراحل اجرای رویکرد
- برآورد بهای بازتولید یا جایگزینی دارایی بر اساس قیمت‌های جاری بازار یا هزینه‌های ساخت؛
- شناسایی و کسر تعدیلات برای منعکس‌کردن کاهش ارزش به‌دلایل مختلف، مانند استهلاک فیزیکی، منسوخ‌شدن فنی، یا کاهش مطلوبیت اقتصادی؛
- محاسبه ارزش منصفانه نهایی بر اساس مبلغ خالص حاصل از مرحله قبل، که باید از دید مشارکت‌کننده بازار منطقی باشد.
مثال‌های کاربردی
۱. کارخانه تولیدی با تجهیزات خاص
اگر تجهیزات تولیدی فاقد بازار فعال باشند، می‌توان هزینه بازتولید آن‌ها را با توجه به تکنولوژی فعلی برآورد کرد و سپس با اعمال تعدیلات بابت عمر مصرف‌شده، ارزش منصفانه آن‌ها را تعیین کرد.
۲. ساختمان آموزشی یا بیمارستانی
برای نهادهای عمومی که از دارایی‌های خدماتی خاص استفاده می‌کنند، ارزش آن ساختمان‌ها با محاسبه هزینه ساخت جدید آن‌ها و کسر استهلاک و فرسودگی به‌دست می‌آید.
۳. زیرساخت‌های عمومی یا دولتی
مانند پل‌ها یا سدها، که ممکن است بازار فعالی برای خریدوفروش نداشته باشند، اما هزینه بازتولید آن‌ها معیار قابل‌اتکایی برای تعیین ارزش منصفانه است.
تفاوت با رویکردهای دیگر
رویکرد بازار متکی بر معاملات واقعی است و در صورت وجود بازار فعال، ارجحیت دارد.
رویکرد درآمدی ارزش دارایی را بر اساس جریان‌های نقدی آینده می‌سنجد.
اما رویکرد بهای جایگزینی زمانی استفاده می‌شود که:
- اطلاعات بازار فعال در دسترس نیست،
- جریان نقدی قابل اندازه‌گیری وجود ندارد،
- یا دارایی بیشتر مصرف خدماتی دارد تا بازده مالی.
نکات حرفه‌ای
- هزینه جایگزینی باید بر اساس مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار باشد، نه صرفاً اطلاعات داخلی واحد تجاری.
- تعدیلات مربوط به کاهش ارزش باید مستند و بر پایه ارزیابی‌های فنی یا بازار باشند.
- این رویکرد برای دارایی‌های غیرمالی با کاربرد ویژه، مانند دارایی‌های عمومی، بیمارستان‌ها، یا مدارس، روش غالب ارزش‌گذاری محسوب می‌شود.
افشا در صورت‌های مالی
طبق الزامات استاندارد شماره ۴۲، در صورتی که از رویکرد بهای جایگزینی استفاده شده باشد، واحد تجاری باید:
- روش ارزش‌گذاری، منابع داده و مفروضات کلیدی را افشا کند؛
- مبنای تعیین هزینه جایگزینی، نوع تعدیلات اعمال‌شده و قضاوت‌های حرفه‌ای در این فرآیند را به‌وضوح توضیح دهد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
رویکرد بازار
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، رویکرد بازار یکی از سه رویکرد اصلی برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه است. این رویکرد بر مبنای اطلاعات قیمت‌گذاری حاصل از معاملات واقعی بازار بین مشارکت‌کنندگان مستقل برای دارایی‌ها یا بدهی‌های یکسان یا مشابه بنا شده است.
هدف اصلی این رویکرد، استفاده از شواهد قیمتی بازار برای تخمین ارزش دارایی یا بدهی است، نه تکیه بر محاسبات پیچیده یا مفروضات داخلی. به‌عبارتی، بازار، مبنای ارزش‌گذاری را تعیین می‌کند.
اساس فکری و کاربرد
رویکرد بازار بر این اصل استوار است که اگر دارایی یا بدهی مشابهی در بازار فعال معامله شده باشد، می‌توان از قیمت آن برای برآورد ارزش منصفانه دارایی یا بدهی موردنظر استفاده کرد. این روش بیشترین اتکا را به اطلاعات قابل مشاهده و مستقل از واحد تجاری دارد و در صورت وجود داده‌های کافی، یکی از دقیق‌ترین و قابل اتکاترین روش‌های ارزش‌گذاری محسوب می‌شود.
مراحل اصلی در به‌کارگیری رویکرد بازار
- شناسایی دارایی‌ها یا بدهی‌های قابل مقایسه که در بازار معامله می‌شوند؛
- جمع‌آوری اطلاعات قیمت معاملات اخیر یا قیمت‌های اعلام‌شده در بازار فعال؛
- بررسی ویژگی‌ها و شرایط اقتصادی اقلام مقایسه‌ای مانند مکان، کیفیت، کاربری، زمان معامله، وضعیت حقوقی؛
- اعمال تعدیلات لازم در صورت وجود تفاوت بین قلم موردنظر و اقلام مقایسه‌ای؛
- استخراج نتیجه ارزش منصفانه با توجه به اطلاعات تعدیل‌شده بازار.
مثال‌های کاربردی
۱. سهام شرکت پذیرفته‌شده در بورس
اگر واحد تجاری سهامی را در اختیار دارد که مشابه آن در بورس تهران با بسامد بالا معامله می‌شود، ارزش منصفانه آن سهم با استفاده از قیمت پایانی یا میانگین قیمت‌های اعلام‌شده تعیین می‌شود.
۲. ملک تجاری در منطقه خاص
در ارزش‌گذاری یک ملک تجاری، می‌توان از قیمت معاملات املاک مشابه در همان منطقه، با اعمال تعدیلات بابت متراژ، موقعیت، عمر بنا و غیره، برای تعیین ارزش منصفانه استفاده کرد.
۳. دارایی نامشهود مانند علامت تجاری
در صورت وجود معاملات اخیر برای علائم تجاری مشابه در صنعت خاص، می‌توان از آن قیمت‌ها به‌عنوان مبنای مقایسه‌ای برای برآورد ارزش علامت تجاری استفاده کرد.
تفاوت با رویکردهای دیگر
برخلاف رویکرد درآمدی که بر جریان‌های نقدی آتی و نرخ تنزیل مبتنی است، رویکرد بازار به قیمت‌های واقعی معاملاتی تکیه دارد و عمدتاً زمانی کاربرد دارد که داده‌های بازار به‌صورت مستقیم یا با تعدیلات اندک در دسترس باشند.
همچنین با رویکرد بهای جایگزینی تفاوت دارد؛ چرا که در آن، هزینه بازتولید یا جایگزینی دارایی معیار سنجش است، نه قیمت بازار.
مزایا و چالش‌ها
مزایا:
- قابلیت اتکای بالا به دلیل استفاده از قیمت‌های واقعی؛
- عینیت و شفافیت در فرآیند ارزش‌گذاری؛
- کاهش نیاز به قضاوت‌های ذهنی و پیچیده.
چالش‌ها:
- لزوم دسترسی به بازار فعال و اطلاعات کافی؛
- اعمال تعدیلات برای اختلافات بین دارایی‌ها؛
- گاهی محدودیت در قابلیت مقایسه به‌ویژه برای دارایی‌های خاص.
نکات حرفه‌ای
- قیمت‌های مورد استفاده باید بازتاب مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار باشد، نه صرفاً معاملات بین طرف‌های وابسته یا شرایط خاص.
- باید مستندات مربوط به منابع قیمتی، روش تعدیل و دلایل انتخاب اقلام مقایسه‌ای به‌صورت کامل ثبت و در یادداشت‌های توضیحی افشا شوند.
- ارزیاب حرفه‌ای باید دقت کند که قیمت‌های استفاده‌شده، مربوط به بازار باصرفه‌تر یا بازار اصلی باشند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
انجمن حسابداران خبره ایران در نامه‌ای خطاب به ریاست محترم جمهوری، با اشاره به محدودیت پذیرش صورتحساب‌های خارج از سامانه مؤدیان تا پایان آذرماه سال جاری، بر ضرورت تمدید مهلت اجرای این محدودیت تأکید کرد.
در این نامه هشدار داده شده است که اجرای ناگهانی این محدودیت می‌تواند:
۱-هزینه‌های مضاعف مالیاتی بر فعالان اقتصادی شفاف تحمیل کند،
۲-امنیت و پیش‌بینی‌پذیری فضای کسب‌وکار را کاهش دهد،
۳-حجم گسترده‌ای از اختلافات و دعاوی مالیاتی را به همراه داشته باشد.
انجمن پیشنهاد کرده است که پذیرش صورتحساب‌های کاغذی، با در نظر گرفتن شرایط واقعی بازار و به‌صورت مرحله‌ای، تمدید گردد تا ضمن ادامه اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی، از اخلال در فعالیت‌های اقتصادی و افزایش نارضایتی‌ها جلوگیری شود.
رویکرد درآمدی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، رویکرد درآمدی یکی از سه روش اصلی برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه است. این رویکرد مبتنی بر این فرض است که ارزش یک دارایی یا بدهی معادل ارزش فعلی منافع اقتصادی آینده‌ای است که آن قلم می‌تواند برای مشارکت‌کنندگان بازار ایجاد کند.
در واقع، در رویکرد درآمدی، ابتدا جریان‌های نقدی آتی مورد انتظار شناسایی و برآورد می‌شوند، سپس این جریان‌ها با استفاده از یک نرخ تنزیل مناسب به ارزش فعلی تبدیل شده و نتیجه نهایی به‌عنوان برآورد ارزش منصفانه در نظر گرفته می‌شود.
مراحل اصلی در رویکرد درآمدی
نخست، واحد تجاری یا ارزیاب باید جریان‌های نقدی آینده‌ای را که از دارایی (یا بدهی) انتظار می‌رود شناسایی کند. این جریان‌ها می‌توانند شامل درآمدهای حاصل از استفاده، اجاره، فروش مجدد یا سایر منافع اقتصادی باشند.
سپس باید یک نرخ تنزیل مناسب انتخاب شود. این نرخ باید نشان‌دهنده ریسک‌های مرتبط با دارایی یا بدهی باشد و همچنین شرایط بازار را منعکس کند. نرخ تنزیل نباید صرفاً داخلی یا بر اساس قضاوت واحد تجاری باشد، بلکه باید بازتابی از مفروضات بازار باشد.
در نهایت، با استفاده از یکی از تکنیک‌های ارزش فعلی (مانند ارزش فعلی ساده، روش نرخ داخلی بازده، یا شبیه‌سازی‌های احتمالاتی)، جریان‌های نقدی آتی به ارزش فعلی تنزیل می‌شوند و عدد حاصل به‌عنوان ارزش منصفانه گزارش می‌شود.
کاربردهای رایج
دارایی‌های غیرمالی منحصربه‌فرد که بازار فعالی برای آن‌ها وجود ندارد (مانند پروژه‌های عمرانی خاص یا زیرساخت‌های انحصاری)، معمولاً با رویکرد درآمدی ارزش‌گذاری می‌شوند.
برای مثال، ارزش منصفانه یک نیروگاه که برق را با قرارداد بلندمدت تضمینی به فروش می‌رساند، از طریق برآورد جریان‌های نقدی فروش برق و تنزیل آن‌ها با نرخ بازار تعیین می‌شود.
در مورد دارایی‌های نامشهود (مثل حق اختراع یا برند)، نیز معمولاً از این رویکرد استفاده می‌شود، زیرا جریان‌های درآمدی حاصل از بهره‌برداری یا فروش آن‌ها در آینده قابل پیش‌بینی و تبدیل به ارزش فعلی است.
تفاوت با دو رویکرد دیگر
رویکرد درآمدی با دو رویکرد دیگر در ارزش‌گذاری تفاوت اساسی دارد:
- در رویکرد بازار، ارزش منصفانه بر اساس قیمت معاملات واقعی برای اقلام مشابه در بازار فعال به‌دست می‌آید. این رویکرد بیشتر برای دارایی‌های قابل معامله مانند سهام یا طلا کاربرد دارد و نیاز کمتری به قضاوت حرفه‌ای دارد.
- در رویکرد بهای جایگزینی، ارزش منصفانه معادل هزینه‌ای در نظر گرفته می‌شود که برای بازتولید یا جایگزینی دارایی صرف می‌شود، با تعدیلات لازم بابت استهلاک یا کاهش ارزش. این روش بیشتر در مورد تجهیزات و دارایی‌های مشهود کاربرد دارد.
در مقابل، رویکرد درآمدی بیشتر برای دارایی‌هایی که بازار فعال ندارند یا ویژگی‌های منحصربه‌فرد دارند استفاده می‌شود و نیازمند قضاوت حرفه‌ای دقیق‌تر، مفروضات شفاف‌تر، و مستندسازی کامل‌تر است.
نکات کلیدی برای کاربرد حرفه‌ای
- جریان‌های نقدی باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار و نه صرفاً بر اساس مفروضات داخلی تعیین شوند.
- نرخ تنزیل باید ریسک بازار و شرایط خاص دارایی را منعکس کند.
- در صورت وجود عدم اطمینان بالا، استفاده از تحلیل‌های حساسیت یا شبیه‌سازی‌های احتمالاتی توصیه می‌شود.
- واحد تجاری باید روش محاسبه، مفروضات کلیدی و منابع اطلاعاتی را به‌طور شفاف افشا کند.
نتیجه‌گیری
رویکرد درآمدی در مواقعی که اطلاعات بازار فعال موجود نیست یا دارایی منحصربه‌فرد است، بهترین ابزار برآورد ارزش منصفانه محسوب می‌شود. با این حال، استفاده از این رویکرد نیازمند مهارت، مستندسازی قوی، و درک عمیق از بازار و جریان‌های اقتصادی مرتبط است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
صفحه3 از12