دارایی یا بدهی مستقل
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مفهوم «دارایی یا بدهی مستقل» به موردی اشاره دارد که می‌توان آن را به‌صورت منفرد و جدا از سایر اقلام در بازار معامله کرد، بدون آنکه لازم باشد به‌همراه دارایی‌ها یا بدهی‌های دیگر در یک بسته ترکیبی (bundle) فروخته یا انتقال یابد.
در واقع، اگر یک دارایی یا بدهی به‌گونه‌ای باشد که مشارکت‌کنندگان بازار بتوانند آن را به‌تنهایی خریداری یا انتقال دهند، آن مورد به‌عنوان «مستقل» تلقی می‌شود. این تفکیک یکی از ارکان اصلی در سنجش «ارزش منصفانه» است، چرا که نحوه اندازه‌گیری و فرض‌های بازار به‌شدت وابسته به این تمایز است.
تفاوت با گروه دارایی‌ها و بدهی‌ها
بر خلاف یک «واحد مولد وجه نقد» که شامل مجموعه‌ای از دارایی‌ها و بدهی‌ها است که به‌صورت یکجا معامله می‌شوند، دارایی یا بدهی مستقل، در معرض عرضه و تقاضای خاص خود در بازار قرار دارد.
برای مثال، یک قطعه زمین مستقل یا یک وام معوق مستقل، قابلیت معامله مستقیم دارد، اما یک کارخانه همراه با کل ماشین‌آلات، قراردادهای جاری، و کارکنان، معمولاً به‌صورت یک واحد انتقال ارزیابی می‌شود.
معیارهای شناسایی استقلال
برای اینکه یک دارایی یا بدهی به‌عنوان مستقل در نظر گرفته شود، باید شرایط زیر برقرار باشد:
- قابلیت انتقال جداگانه: مشارکت‌کنندگان بازار بتوانند دارایی یا بدهی را بدون الزام به خرید یا فروش اقلام دیگر معامله کنند؛
- قیمت‌گذاری مستقل: برای آن دارایی یا بدهی بازار یا داده‌های قیمتی مشخص وجود داشته باشد؛
- نبود وابستگی عملکردی: استفاده یا ارزش آن به‌طور مستقیم وابسته به اقلام دیگر نباشد.
استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که اگر دارایی یا بدهی در عمل فقط در یک ترکیب قابل انتقال باشد، نباید به‌عنوان مستقل در نظر گرفته شود.
مثال‌های کاربردی
۱. دارایی مستقل – سهام شرکت بورسی
سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، نمونه کامل دارایی‌های مستقل هستند. هر سهم به‌صورت جداگانه و با قیمت‌گذاری بازار معامله می‌شود.
۲. بدهی مستقل – وام دریافتی از بانک
وام دریافتی با نرخ بهره معین که می‌تواند به طرف ثالث منتقل شود، یک بدهی مستقل است. ارزش منصفانه آن معمولاً بر اساس جریان‌های نقدی آتی و نرخ بهره بازار تعیین می‌شود.
- دارایی غیرمستقل – تجهیزات خاص در خط تولید ترکیبی
اگر تجهیزات تنها زمانی ارزش اقتصادی دارند که در کنار سایر ماشین‌آلات مشابه استفاده شوند، نمی‌توان آن‌ها را به‌تنهایی ارزیابی کرد؛ مگر آنکه بازار مستقلی برای تجهیزات مشابه وجود داشته باشد. - بدهی غیرمستقل – تعهدات قراردادی در ترکیب تجاری
برخی تعهدات (مثل تعهد به ادامه خدمت کارکنان در قراردادهای خرید شرکت‌ها) فقط در چارچوب معامله کل مجموعه موضوعیت دارند و نمی‌توان آن‌ها را به‌صورت جداگانه انتقال داد.
کاربرد این مفهوم در ارزش‌گذاری
در تعیین ارزش منصفانه بر اساس استاندارد ۴۲، اولین گام تعیین این است که آیا مورد موردنظر دارایی یا بدهی مستقل هست یا بخشی از یک مجموعه بزرگ‌تر است. این تفکیک بر همه جنبه‌های ارزش‌گذاری اثر می‌گذارد:
- انتخاب بازار مناسب: برای دارایی مستقل، بازار خاص خودش شناسایی می‌شود؛
- روش ارزش‌گذاری: تکنیک‌های ارزش‌گذاری متفاوتی ممکن است استفاده شود، مثلاً برای دارایی مستقل از رویکرد بازار و برای مجموعه از رویکرد درآمدی استفاده شود؛
- ورودی‌های مورد استفاده: برای دارایی‌های مستقل، احتمالاً ورودی‌های مشاهده‌پذیر بیشتری وجود دارد.
نکات حرفه‌ای و قضاوت‌های کلیدی
- تحلیل قراردادها و حقوق مرتبط با دارایی یا بدهی اهمیت دارد؛ گاهی اوقات یک دارایی ظاهراً مستقل، در عمل تحت قراردادهایی قرار دارد که انتقال مستقل آن را ناممکن می‌سازد؛
- توجه به بازارهای فعال و دسترس‌پذیر الزامی است؛ اگر بازاری برای فروش جداگانه آن دارایی یا بدهی وجود نداشته باشد، احتمالاً نباید مستقل تلقی شود؛
- افشا در یادداشت‌های توضیحی ضروری است، خصوصاً اگر قضاوت حرفه‌ای در تفکیک استقلال نقش کلیدی ایفا کرده باشد.
نتیجه‌گیری
درک تفاوت میان دارایی‌ها و بدهی‌های مستقل با موارد غیرمستقل، یکی از پایه‌های سنجش دقیق و منصفانه ارزش دارایی‌ها و تعهدات است. این مفهوم به تحلیل‌گران مالی و حسابداران حرفه‌ای کمک می‌کند تا با دقت و واقع‌بینی، مفروضات بازار را منعکس کنند و از انحراف در ارزش‌گذاری اجتناب کنند. به‌ویژه در گزارشگری مالی سطح بالا یا در فرآیندهای ترکیب تجاری، این تمایز نقش حیاتی دارد.
🔎 این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
Condition and Location of the Asset
وضعیت و موقعیت دارایی
در سنجش ارزش منصفانه دارایی‌ها، یکی از پیش‌فرض‌های مهم و تأکیدشده در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، لحاظ‌کردن وضعیت و موقعیت فعلی دارایی در تاریخ اندازه‌گیری است. مفهوم «وضعیت و موقعیت دارایی» بیان می‌کند که ارزش منصفانه باید بر پایه شرایط واقعی، فیزیکی، عملکردی، حقوقی، و جغرافیایی دارایی و بدون فرض تغییر در آن شرایط محاسبه شود.
این مفهوم تضمین می‌کند که ارزش منصفانه بازتاب‌دهنده‌ی آن چیزی باشد که مشارکت‌کنندگان بازار در همان وضعیت واقعی حاضرند برای دارایی پرداخت کنند—نه بر اساس شرایط ایده‌آل، اصلاح‌شده یا تخمینی.
اجزای تشکیل‌دهنده وضعیت و موقعیت دارایی
۱. وضعیت دارایی
به ویژگی‌هایی مانند عمر مفید باقی‌مانده، سطح فرسودگی، نیاز به تعمیر یا نوسازی، کیفیت فنی و عملکرد عملیاتی دارایی اشاره دارد. برای مثال، یک ماشین‌آلات تولیدی که نیاز به تعمیر اساسی دارد، در مقایسه با نمونه مشابه سالم، ارزش منصفانه کمتری خواهد داشت.
۲. موقعیت دارایی
به محل جغرافیایی، دسترسی، محدودیت‌های کاربری، قوانین منطقه‌ای یا وجود دارایی در مکان خاص (مثلاً کشور تحریم‌شده یا منطقه پرریسک) اشاره دارد. برای مثال، یک ساختمان تجاری در مرکز تهران ارزش منصفانه بالاتری از نمونه مشابه در حاشیه شهر دارد—حتی اگر از نظر فنی یکسان باشند.
استاندارد صراحتاً تأکید می‌کند که هرگونه انتقال، جابه‌جایی، تغییر وضعیت، یا بهبود کیفیت دارایی نباید مفروض در محاسبه ارزش منصفانه باشد، مگر آنکه مشارکت‌کنندگان بازار در همان شرایط هم فرض چنین اقداماتی را بپذیرند و هزینه‌اش را لحاظ کنند.
تأثیر این مفهوم بر ارزش‌گذاری
زمانی‌که حسابدار یا کارشناس ارزش‌گذاری در حال تعیین ارزش منصفانه است، باید در نظر بگیرد:
- آیا دارایی در وضعیت عملیاتی است یا مستهلک‌شده؟
- آیا دارایی در مکانی واقع شده که بازار فعال برای آن وجود دارد؟
- آیا خریدار باید هزینه انتقال یا تعمیر را تقبل کند؟
- آیا موقعیت دارایی باعث محدودیت قانونی یا کاربری خاص می‌شود؟
این پرسش‌ها کمک می‌کنند تا ارزش منصفانه به‌درستی و بدون اغراق تعیین شود.
مثال‌های عملی
۱. تجهیزات صنعتی در یک شهر مرزی
شرکت الف دستگاه CNC پیشرفته‌ای دارد که در یک شهر مرزی نصب شده و دسترسی محدود به نیروی متخصص در آن منطقه وجود دارد. اگر مشارکت‌کنندگان بازار در مرکز کشور حاضر باشند، موقعیت جغرافیایی می‌تواند ارزش منصفانه را تحت‌تأثیر منفی قرار دهد، زیرا انتقال و نصب مجدد هزینه‌بر است.
۲. ساختمان مستهلک نیازمند بازسازی
شرکت ب دارای یک انبار بزرگ در حاشیه شهر است که سقف آن آسیب دیده و نیاز به بازسازی دارد. ارزش منصفانه این دارایی باید با لحاظ‌کردن وضعیت فرسوده فعلی محاسبه شود—نه با فرض بازسازی کامل.
۳. مزرعه با محدودیت منابع آبی
شرکت ج یک زمین کشاورزی دارد که در منطقه‌ای با محدودیت منابع آب قرار دارد. اگرچه زمین از نظر مساحت و خاک مناسب است، ولی کمبود منابع آب ارزش منصفانه آن را نسبت به زمین مشابه در منطقه‌ای با دسترسی آبی مناسب کاهش می‌دهد.
ملاحظات حرفه‌ای
- از مفروضات ایده‌آل بپرهیزید: استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که ارزش منصفانه بر پایه واقعیت فعلی باشد، نه بر پایه برنامه‌های آتی یا آرزوها.
- اگر موقعیت دارایی به‌گونه‌ای است که فقط یک بازار خاص برای آن وجود دارد، همان بازار باید مبنای قیمت‌گذاری باشد.
- در شرایطی که جابه‌جایی دارایی ضروری است، هزینه آن باید در محاسبه لحاظ شود، مگر اینکه بازار فرض کند که خریدار خودش آن را منتقل می‌کند.
تأثیر بر گزارشگری مالی
عدم توجه به وضعیت و موقعیت دارایی می‌تواند منجر به افزایش غیرواقعی ارزش دارایی‌ها و در نتیجه تحریف صورت‌های مالی شود. استفاده صحیح از این مفهوم باعث می‌شود:
- ارزش دارایی‌ها واقعی‌تر منعکس شود؛
- تحلیل‌گران و ذی‌نفعان ارزیابی دقیق‌تری از توانایی بازیافت دارایی داشته باشند؛
- مقایسه بین واحدهای تجاری منصفانه‌تر باشد.
نتیجه‌گیری
مفهوم وضعیت و موقعیت دارایی، ستون فقرات واقع‌گرایی در استاندارد ارزش منصفانه است. این مفهوم تضمین می‌کند که ارزش‌گذاری نه در جهان ذهنی شرکت‌ها، بلکه در بستر بازار واقعی شکل بگیرد. در فرآیند حسابداری حرفه‌ای، درک دقیق این ویژگی باعث تقویت کیفیت گزارشگری مالی و جلوگیری از قضاوت‌های گمراه‌کننده می‌شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
دارایی خاص
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، اصطلاح «دارایی خاص» به یک دارایی منفرد یا دسته‌ای از دارایی‌ها اطلاق می‌شود که دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند و ارزش منصفانه آن‌ها باید بر اساس کاربرد آن دارایی برای یک مشارکت‌کننده فرضی در بازار تعیین شود—نه بر اساس استفاده خاص آن دارایی در واحد تجاری گزارشگر.
این مفهوم برای تأکید بر تفاوت میان «ارزش منصفانه بازار» و «ارزش مبتنی بر استفاده داخلی» طراحی شده و یکی از پایه‌های تفکیک در سنجش ارزش منصفانه دارایی‌ها در بازار است.
ویژگی‌های کلیدی دارایی خاص
دارایی خاص به دارایی‌ای اطلاق می‌شود که:
- به‌صورت جداگانه و مستقل قابل شناسایی است؛
- دارای ویژگی‌های فیزیکی، جغرافیایی، اقتصادی یا حقوقی خاصی است؛
- در فرآیند ارزش‌گذاری، بدون ترکیب با دارایی‌های دیگر در نظر گرفته می‌شود؛
- کاربرد آن باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار—نه از دیدگاه واحد تجاری خاص—در نظر گرفته شود.
در واقع، اگر دارایی فقط در یک استفاده خاص یا توسط یک شرکت خاص ارزشمند باشد، ولی بازار به‌طور کلی آن را در همان کاربرد نبیند، ارزش منصفانه آن نباید بر مبنای استفاده‌ی داخلی گزارشگر تعیین شود. این تمایز در تحلیل‌های ارزش‌گذاری نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
تمایز دارایی خاص با گروه دارایی‌ها
یکی از نکات مهم در استاندارد ۴۲، تمایز میان ارزش‌گذاری یک دارایی خاص و گروهی از دارایی‌ها (یا دارایی‌ها به‌همراه بدهی‌ها) است. دارایی خاص، به‌صورت مجزا و بدون در نظر گرفتن هم‌افزایی با سایر اقلام، باید ارزش‌گذاری شود. در مقابل، در سنجش ارزش منصفانه یک «واحد مولد وجه نقد»، این فرض مجاز است که دارایی‌ها با هم ترکیب شده و ارزشی افزوده ایجاد می‌کنند.
بنابراین، در ارزش‌گذاری یک دارایی خاص باید پرسید: اگر این دارایی را به‌تنهایی در بازار عرضه کنیم، یک مشارکت‌کننده منطقی چقدر برای آن پرداخت می‌کند؟ اگر پاسخ این سؤال صرفاً در صورت استفاده آن دارایی همراه با سایر تجهیزات یا دارایی‌ها معنی‌دار باشد، باید از روش گروهی استفاده کرد—نه از سنجش دارایی خاص.
مثال‌های کاربردی
۱. ساختمان کارخانه مستقل
شرکت آ دارای ساختمانی است که جدا از عملیات تولید قابل فروش است و بازار فعالی برای خرید و فروش چنین املاک صنعتی در منطقه وجود دارد. در این حالت، این ساختمان یک دارایی خاص محسوب می‌شود و باید ارزش منصفانه آن به‌صورت مستقل، از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار تعیین گردد.
۲. ماشین‌آلات سفارشی برای تولید خاص
شرکت ب دارای تجهیزاتی است که منحصراً برای تولید یک محصول خاص طراحی شده‌اند و در بازار آزاد، کاربرد دیگری برای آن‌ها متصور نیست. اگر این تجهیزات صرفاً در داخل شرکت معنا داشته باشند، ممکن است به‌عنوان دارایی خاص با ارزش بازار پایین‌تری شناسایی شوند یا نیاز به بررسی ترکیب با سایر دارایی‌ها برای ارزش‌گذاری داشته باشند.
۳. قطعه زمین با محدودیت کاربری
شرکت ج مالک قطعه زمینی است که صرفاً برای مقاصد صنعتی با کاربری خاص (مثلاً تصفیه‌خانه) مجوز دارد و در بازار، تنها کاربرد مشابه دارد. در این حالت، زمین به‌عنوان دارایی خاص ارزیابی می‌شود، نه به‌عنوان زمین تجاری یا مسکونی.
ملاحظات حرفه‌ای
- درک نیت واحد تجاری کافی نیست: ارزش منصفانه باید بر مبنای استفاده‌ای که مشارکت‌کنندگان بازار به آن می‌دهند تعیین شود—نه بر اساس برنامه‌ریزی داخلی شرکت.
- قضاوت درباره میزان تخصصی بودن دارایی ضروری است: برخی دارایی‌ها ممکن است ظاهراً تخصصی به‌نظر برسند، اما در بازارهای خاص مشتریان بالقوه زیادی داشته باشند.
- در صورت نبود بازار فعال برای دارایی خاص، استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده (سطح ۳) اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
- در افشاهای یادداشت‌های توضیحی، باید مشخص شود که آیا دارایی به‌صورت منفرد ارزیابی شده یا در قالب یک واحد ترکیبی.
نتیجه‌گیری
دارایی خاص یکی از مفاهیم بنیادی در استاندارد ارزش منصفانه است که تمایز میان ارزش‌گذاری منفرد و مستقل دارایی‌ها و ارزش‌گذاری در ترکیب با سایر دارایی‌ها را مشخص می‌کند. این مفهوم به واحدهای تجاری و حسابداران حرفه‌ای کمک می‌کند تا بین «ارزش برای شرکت» و «ارزش برای بازار» تمایز قائل شوند. ارزش منصفانه دارایی خاص باید همواره از نگاه بازار و در وضعیت مستقل آن محاسبه شود—نه براساس استفاده‌های داخلی یا خاص شرکتی.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
مفهوم «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» به قیمتی اطلاق می‌شود که یک واحد تجاری می‌تواند از فروش یک دارایی در یک معامله نظام مند به مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری به‌دست آورد، پس از کسر مخارج مستقیم قابل اتکا برای فروش آن دارایی. این مفهوم، تلفیقی از دو عنصر کلیدی است: «ارزش منصفانه» که در چارچوب استاندارد ۴۲ تعریف شده و «مخارج فروش» که با نگاه واقع‌بینانه به هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر برای تحقق آن فروش اضافه می‌شود.
در شرایطی که بازیابی ارزش دفتری دارایی یا گروه دارایی‌ها تحت بررسی کاهش ارزش یا طبقه‌بندی به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش قرار می‌گیرد، این معیار به‌عنوان یکی از مبانی کلیدی اندازه‌گیری ارزش بازیافتنی استفاده می‌شود.
عناصر تشکیل‌دهنده این مفهوم
اول، ارزش منصفانه همان قیمتی است که در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری حاصل می‌شود، بدون در نظر گرفتن مخارج فروش یا استهلاک خاص دارایی.
دوم، مخارج فروش به آن دسته از هزینه‌هایی گفته می‌شود که مستقیماً به فروش دارایی ارتباط دارند و اجتناب‌ناپذیر هستند؛ مانند کمیسیون فروش، هزینه آگهی، حقوق مشاور فروش، هزینه‌های قانونی و مالیاتی مرتبط با فروش. این مخارج، باید به‌طور واقع‌گرایانه و با تکیه بر شواهد مستند قابل برآورد باشند.
بنابراین، «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» معمولاً عددی پایین‌تر از «ارزش منصفانه» خالص است، اما مبنایی کاربردی‌تر برای تصمیم‌گیری در شرایطی است که واحد تجاری قصد دارد دارایی را واگذار کند یا در معرض فروش اجباری قرار گرفته است.
کاربردهای اصلی
１. استاندارد کاهش ارزش دارایی‌ها استاندارد ۳۲ ایران
در این استاندارد، هنگام آزمون کاهش ارزش، واحد تجاری باید «ارزش بازیافتنی» دارایی را با مبلغ دفتری مقایسه کند. ارزش بازیافتنی برابر است با بیشترینِ «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» و «ارزش استفاده». اگر اولی بیشتر باشد، از همین معیار برای سنجش استفاده می‌شود.
۲. استاندارد دارایی‌های غیرجاری نگهداری‌شده برای فروش استاندارد ۳۱ ایران
هنگامی که یک دارایی طبقه‌بندی می‌شود به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش، باید به ارزش پایین‌تر از دو عدد زیر گزارش شود: مبلغ دفتری و ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش. در این حالت، این مفهوم مستقیماً معیار اصلی سنجش ارزش دارایی خواهد بود.
۳. استاندارد فعالیت‌های کشاورزی استاندارد ۲۶ ایران
در برخی موارد خاص، به‌ویژه برای دارایی‌های زیستی که بازار فعالی برای آن‌ها وجود دارد ولی هزینه‌های قابل‌توجهی برای فروش لازم است، این معیار به‌کار می‌رود. هرچند در این استاندارد غالباً از «ارزش منصفانه» بدون کسر مخارج فروش استفاده می‌شود، اما استثنائاتی نیز پیش‌بینی شده‌اند.
ویژگی‌های مفهومی مهم
نخست، این معیار یک مبنای بازارمحور است، اما برخلاف ارزش منصفانه صرف، نگاهی عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه نسبت به فروش دارد. در نتیجه، به جای ایده‌آل‌سازی بازار، به محدودیت‌ها و هزینه‌های واقعی توجه می‌کند.
دوم، مخارج فروش باید قابل‌اتکا و قابل برآورد باشند. هزینه‌هایی که عمومی یا غیرمستقیم هستند (مثل هزینه‌های پرسنلی یا اداری عمومی) نباید در این کسر لحاظ شوند.
سوم، ارزش منصفانه مبنای محاسبه این مفهوم، باید در تاریخ اندازه‌گیری موجود باشد و هرگونه تغییر در بازار، شرایط قرارداد یا هزینه‌های فروش باید به‌صورت جداگانه تحلیل شوند.
مثال‌های عملی
۱. کاهش ارزش تجهیزات تولیدی
شرکت آ دارای دستگاهی است که ارزش دفتری آن ۸۰۰ میلیون ریال است. ارزش منصفانه بازار این دستگاه ۷۰۰ میلیون ریال برآورد شده، ولی برای فروش آن باید ۵۰ میلیون ریال کمیسیون و هزینه حمل پرداخت شود. بنابراین، ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش برابر است با ۶۵۰ میلیون ریال که پایین‌تر از مبلغ دفتری است و کاهش ارزش باید شناسایی شود.
۲. طبقه‌بندی زمین به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش
شرکت ب قطعه زمینی را برای فروش عرضه کرده است. ارزش دفتری زمین ۵ میلیارد ریال و ارزش منصفانه آن در بازار ۵/۵ میلیارد ریال است. ولی هزینه‌های انتقال سند، کمیسیون بنگاه و مالیات نقل‌وانتقال جمعاً ۳۰۰ میلیون ریال تخمین زده شده است. در این حالت، چون ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش (۵/۲ میلیارد) از مبلغ دفتری (۵ میلیارد) بالاتر است، زمین به همان ارزش دفتری گزارش می‌شود.
۳. ارزیابی در فعالیت کشاورزی
شرکت ج برای تعیین ارزش یک گله دام، از قیمت بازار دام زنده استفاده می‌کند که به‌طور متوسط ۱۰ میلیون ریال به ازای هر رأس است. ولی برای انتقال و فروش هر رأس دام، هزینه‌ای معادل ۵۰۰ هزار ریال وجود دارد. در این حالت، در صورت لزوم، ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش برای گزارشگری در صورت‌های مالی محاسبه می‌شود.
ملاحظات حرفه‌ای
در استفاده از این مفهوم، حسابداران باید:
- فقط هزینه‌های مستقیم و اجتناب‌ناپذیر را به‌عنوان مخارج فروش شناسایی کنند؛
- مستندات برآورد هزینه‌ها را نگه دارند؛
- بررسی کنند که آیا ارزش منصفانه مبنای محاسبه، خودش قابل اتکا و مطابق با سطح ورودی‌های مناسب (ترجیحاً سطح ۱ یا ۲) هست یا نه؛
- در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی، روش محاسبه و مفروضات اصلی را افشا کنند.
نتیجه‌گیری
ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی در تقاطع بین ارزش‌گذاری بازارمحور و تصمیمات عملیاتی واحد تجاری است. این معیار، ضمن حفظ ارتباط با اصول بازار، انعطاف لازم برای برآورد واقع‌بینانه از امکان بازیافت ارزش دارایی‌ها را فراهم می‌آورد. در ارزیابی کاهش ارزش، طبقه‌بندی دارایی‌ها برای فروش، و تحلیل دارایی‌های خاص، این مفهوم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سنجه‌ها مورد اتکاء حسابداران و تحلیل‌گران حرفه‌ای قرار دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
ورودی‌های غیرقابل مشاهده
ورودی‌های غیرقابل مشاهده به داده‌ها، مفروضات یا برآوردهایی اطلاق می‌شود که از بازارهای عمومی یا منابع اطلاعاتی قابل مشاهده به‌دست نمی‌آیند، بلکه مبتنی بر دیدگاه، تحلیل، تجربه یا قضاوت واحد تجاری یا متخصصان ارزش‌گذاری هستند. این ورودی‌ها در سطح ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ قرار می‌گیرند و به‌عنوان پایین‌ترین سطح اتکاپذیری در اندازه‌گیری‌های ارزش منصفانه شناخته می‌شوند.
در مواردی که اطلاعات بازار در دسترس نیست یا دارایی/بدهی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد و غیرقابل مقایسه است، واحد تجاری ناچار به استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده در مدل‌های ارزش‌گذاری خود خواهد بود. با این حال، استاندارد تأکید می‌کند که حتی در این شرایط نیز، این ورودی‌ها باید تا حد امکان بر پایه مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار و مستندات منطقی استوار باشند.
ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های غیرقابل مشاهده
- فاقد پشتوانه اطلاعاتی بازار
این ورودی‌ها در بازارهای عمومی اعلام نمی‌شوند و از قیمت‌های معاملاتی، نرخ‌های رسمی، یا گزارش‌های عمومی به‌دست نمی‌آیند. - وابسته به قضاوت حرفه‌ای
برای تعیین این ورودی‌ها، تحلیل‌گران یا مدیران مالی باید از برآوردهای داخلی، مدل‌های پیچیده یا مفروضات تخصصی استفاده کنند. - پوشش‌دهنده‌ی ویژگی‌های منحصربه‌فرد دارایی‌ها
این ورودی‌ها برای دارایی‌هایی استفاده می‌شوند که به‌دلیل خاص بودن، نداشتن بازار فعال یا نوآورانه بودن، امکان مقایسه مستقیم ندارند. - لزوم مستندسازی کامل و تحلیل حساسیت
استفاده از این ورودی‌ها مشروط به افشای جزئیات، توجیه مفروضات و انجام تحلیل حساسیت بر نتایج نهایی است.
کاربردهای رایج در عمل
- ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود خاص
شرکت الف دارای پتنتی منحصربه‌فرد در حوزه نانوفناوری است که بازار فعالی برای آن وجود ندارد. مفروضات مربوط به دوره عمر پتنت، میزان فروش احتمالی، نرخ رشد و نرخ تنزیل، همگی ورودی‌های غیرقابل مشاهده‌اند. - ارزیابی سهام شرکت غیربورسی خانوادگی
شرکت ب برای ارزیابی ارزش منصفانه یک سرمایه‌گذاری در شرکت غیربورسی، از مدل درآمدی استفاده می‌کند. مفروضاتی مانند حاشیه سود آینده، نرخ بازگشت سرمایه و هزینه سرمایه، از جمله ورودی‌های سطح ۳ هستند. - تعیین ارزش منصفانه یک قرارداد ساخت‌وساز خاص
شرکت ج دارای قراردادی پیچیده با مشتری خارجی است که ویژگی‌های خاص و غیرقابل مقایسه‌ای دارد. مفروضات مربوط به زمان‌بندی، هزینه‌های تحقق‌نیافته و نرخ ریسک عملیاتی، جزو ورودی‌های غیرقابل مشاهده محسوب می‌شوند.
الزامات افشای مرتبط با ورودی‌های غیرقابل مشاهده
بر اساس استاندارد شماره ۴۲، واحد تجاری موظف است در صورت استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده:
- تکنیک ارزش‌گذاری به‌کاررفته را توضیح دهد.
- مفروضات کلیدی و مبنای انتخاب آن‌ها را افشا کند.
- تحلیل حساسیت ارائه دهد (مثلاً اثر تغییر نرخ تنزیل یا نرخ رشد بر ارزش نهایی).
- هرگونه تغییر در ورودی‌ها یا تکنیک را از یک دوره به دوره دیگر گزارش دهد.
ملاحظات حرفه‌ای
- از ورودی‌های غیرقابل مشاهده تنها زمانی باید استفاده شود که ورودی‌های قابل مشاهده وجود نداشته باشند.
- در تعیین این ورودی‌ها، تا حد ممکن باید از داده‌های بازار مشابه یا استنتاج‌شده استفاده شود.
- مستندسازی دقیق، شفاف‌سازی مفروضات و تحلیل سناریوها، شرط استفاده حرفه‌ای از این ورودی‌هاست.
- افشای کافی برای کاهش ابهام و افزایش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی الزامی است.
نتیجه‌گیری
ورودی‌های غیرقابل مشاهده، آخرین گزینه در ارزش‌گذاری هستند—اولین انتخاب. هرچند در بسیاری از شرایط پیچیده و خاص، چاره‌ای جز استفاده از آن‌ها وجود ندارد، اما استفاده حرفه‌ای، مسئولانه و شفاف از این ورودی‌ها، نیازمند سطح بالایی از تخصص، قضاوت و مستندسازی است. اگرچه این ورودی‌ها از نظر استاندارد مجازند، اما همواره با این شرط که مفروضات آن‌ها به‌نحوی منطقی، بازارمحور و منطبق با شرایط دارایی یا بدهی باشند—صرفاً براساس میل یا استدلال درونی مدیریت
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل.
ورودی‌های قابل مشاهده
ورودی‌های قابل مشاهده به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که از بازارهای فعال یا منابع عمومی و معتبر به‌دست می‌آیند و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در تکنیک‌های ارزش‌گذاری به‌کار می‌روند. در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، این ورودی‌ها نقش اساسی در تعیین قابلیت اتکا، عینیت و شفافیت سنجش ارزش منصفانه ایفا می‌کنند و به همین دلیل در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه، نسبت به ورودی‌های غیرقابل مشاهده اولویت دارند.
بر اساس این استاندارد، هرگاه واحد تجاری قصد دارد ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی را برآورد کند، باید تا حد امکان از ورودی‌هایی استفاده کند که در بازار قابل مشاهده و قابل تأیید هستند نه از مفروضات داخلی یا برآوردهای ذهنی.
ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های قابل مشاهده
- قابلیت دسترسی عمومی
اطلاعات باید از منابعی به‌دست آیند که در دسترس بازار یا عموم هستند؛ مانند بورس‌ها، سامانه‌های معاملاتی رسمی، گزارش‌های قیمت‌گذاری، یا بانک‌های اطلاعاتی معتبر. - مبتنی بر معاملات واقعی یا قیمت‌های اعلامی
این ورودی‌ها می‌توانند شامل قیمت‌های روز بازار، نرخ بهره، نرخ ارز، اسپردهای اعتباری، یا پارامترهای ریسک استخراج‌شده از بازار باشند. - مستقل از واحد تجاری
این داده‌ها باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار تهیه شده باشند نه از دیدگاه خاص یا نیت مدیریتی واحد تجاری. - قابلیت استفاده در مدل‌های مختلف ارزش‌گذاری
ورودی‌های قابل مشاهده می‌توانند در تکنیک‌های گوناگون مانند روش بازار، درآمدی یا هزینه‌ای استفاده شوند.
مصادیق رایج ورودی‌های قابل مشاهده
|
نوع ورودی |
مثال |
کاربرد |
|
قیمت بازار |
قیمت سهام در بورس، قیمت ملک در سامانه رسمی |
روش بازار در دارایی‌های معامله‌پذیر |
|
نرخ بهره |
نرخ سود بین‌بانکی، نرخ بهره اوراق دولتی |
روش درآمدی (تنزیل جریان‌های نقدی) |
|
نرخ ارز |
نرخ بازار آزاد، نرخ حواله |
ابزارهای ارزی، قراردادهای بین‌المللی |
|
اسپرد اعتباری |
CDS یا نرخ‌های ضمنی ریسک |
اندازه‌گیری بدهی‌های اعتباری |
|
شاخص‌های بازار |
شاخص تورم، شاخص املاک |
برآورد جریان‌های نقدی یا نرخ رشد |
جایگاه در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
در استاندارد شماره ۴۲، سه سطح برای ورودی‌های ارزش‌گذاری تعریف شده است:
- سطح ۱: قیمت‌های اعلام‌شده برای اقلام دقیقاً یکسان در بازار فعال → کاملاً قابل مشاهده
- سطح ۲: ورودی‌هایی که به‌طور مستقیم قابل مشاهده نیستند، اما از داده‌های بازار مشتق شده‌اند → تا حد زیادی قابل مشاهده
- سطح ۳: ورودی‌های غیرقابل مشاهده → مبتنی بر مفروضات داخلی و قضاوت حرفه‌ای
ورودی‌های قابل مشاهده، اغلب در سطوح ۱ و ۲ قرار دارند و استفاده از آن‌ها توصیه مؤکد استاندارد است، چرا که دقت و بی‌طرفی سنجش را تضمین می‌کنند.
مثال‌های کاربردی
- ارزش‌گذاری سهام بورسی
شرکت الف برای ارزش‌گذاری سهام بانک ملت، از قیمت پایانی روزانه در بورس تهران استفاده می‌کند. این قیمت، یک ورودی کاملاً قابل مشاهده (سطح ۱) است. - مدل جریان نقدی تنزیل‌شده (DCF)
شرکت ب نرخ تنزیل را بر اساس نرخ سود اوراق دولتی پنج‌ساله به‌اضافه اسپرد اعتباری استخراج‌شده از بازار تعیین می‌کند. هر دو نرخ، ورودی‌های قابل مشاهده‌اند (سطح ۲). - ارزیابی ابزار ارزی مشتقه
شرکت ج برای ارزش‌گذاری یک قرارداد اختیار معامله ارزی، از نرخ‌های لحظه‌ای ارز و نوسانات ضمنی بازار استفاده می‌کند. این اطلاعات از منابع عمومی استخراج شده‌اند و ورودی‌های قابل مشاهده به شمار می‌روند.
ملاحظات حرفه‌ای در استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده
- اطمینان از روزآمد بودن اطلاعات: فقط داده‌هایی که مربوط به تاریخ اندازه‌گیری هستند قابل استفاده‌اند.
- بررسی منبع داده: اطلاعات باید از منابع معتبر، عمومی و بازارمحور استخراج شده باشند نه از تخمین‌های تحلیل‌گران داخلی.
- درک وابستگی بین ورودی‌ها: برخی ورودی‌های قابل مشاهده ممکن است به هم وابسته باشند؛ مانند نرخ بهره و تورم. این وابستگی‌ها باید در مدل لحاظ شوند.
- افشای منابع و مفروضات: واحد تجاری باید ورودی‌های اصلی مورد استفاده در سنجش ارزش منصفانه را در یادداشت‌های توضیحی افشا کند.
نتیجه‌گیری
ورودی‌های قابل مشاهده، ستون فقرات سنجش بی‌طرف و مبتنی بر بازار در چارچوب استاندارد شماره ۴۲ هستند. استفاده حداکثری از این ورودی‌ها، باعث افزایش قابلیت اتکا، شفافیت و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی می‌شود. برعکس، اتکاء بیش‌ازحد به ورودی‌های غیرقابل مشاهده، ریسک سوگیری، نوسان‌پذیری و پیچیدگی را افزایش می‌دهد. حسابداران حرفه‌ای باید مهارت تشخیص، انتخاب، ترکیب و افشای این ورودی‌ها را به‌عنوان بخشی از تخصص ارزش‌گذاری خود تقویت کنند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استانددارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
تکنیک ارزش‌گذاری
تکنیک ارزش‌گذاری به روش یا مدل تحلیلی‌ای اطلاق می‌شود که برای تخمین ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی و اعمال شوند که هم‌راستا با مفاهیم بنیادین استاندارد، از جمله قیمت خروج، مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار، شرایط جاری بازار، و سلسله‌مراتب ورودی‌ها باشند.
انتخاب تکنیک مناسب، بستگی به ماهیت دارایی یا بدهی، میزان دسترسی به داده‌های بازار، و سطح قابل مشاهده بودن ورودی‌ها دارد. استاندارد به‌صراحت بیان می‌کند که هیچ تکنیکی به‌تنهایی اولویت مطلق ندارد؛ بلکه باید تکنیکی انتخاب شود که در شرایط موجود، بیشترین میزان استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده و کمترین میزان اتکاء بر ورودی‌های غیرقابل مشاهده را ممکن کند.
ویژگی‌های کلیدی تکنیک ارزش‌گذاری
- سازگاری با فرض بازارمحور بودن
تکنیک باید بر پایه مفروضاتی باشد که مشارکت‌کنندگان بازار استفاده می‌کنند نه بر پایه قصد و برنامه داخلی شرکت. - روایی نظری و عملی
تکنیک باید از نظر منطقی، اقتصادی و آماری معتبر باشد و در عمل، برای شرایط مشابه توسط بازار یا متخصصان استفاده شود. - قابلیت استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده
در انتخاب تکنیک، اولویت با روش‌هایی است که بتوان در آن‌ها از قیمت‌های بازار یا داده‌های قابل مشاهده استفاده کرد. - قابلیت تکرار و مستندسازی
تکنیک باید به‌گونه‌ای باشد که در دوره‌های مختلف و توسط افراد مختلف قابل اجرا، تکرار و مستندسازی باشد. - پاسخ‌گو به پیچیدگی دارایی/بدهی
هرچه پیچیدگی دارایی یا بدهی بیشتر باشد (مثلاً ابزارهای مشتقه یا قراردادهای ساختار‌یافته)، تکنیک باید بتواند انعطاف‌پذیری و دقت لازم را فراهم کند.
انواع تکنیک‌های ارزش‌گذاری در استاندارد شماره ۴۲
|
نوع تکنیک |
توضیح |
موارد کاربرد |
|
رویکرد بازار |
استفاده از قیمت‌ها و اطلاعات معاملات واقعی یا مشابه در بازار |
سهام بورسی، املاک با معاملات مشابه |
|
رویکرد درآمدی |
تخمین ارزش بر اساس جریان‌های نقدی مورد انتظار و تنزیل آن‌ها با نرخ مناسب |
دارایی‌های نامشهود، ابزارهای مالی |
|
رویکرد هزینه‌ای |
ارزش‌گذاری بر اساس هزینه جایگزینی یا بازتولید دارایی، منهای استهلاک و کاهش ارزش |
تجهیزات خاص، دارایی‌های فاقد بازار فعال |
انتخاب تکنیک مناسب؛ بر اساس شرایط
- در بازارهای فعال و شفاف: معمولاً رویکرد بازار بهترین انتخاب است.
- در صورت فقدان داده‌های بازار و وجود جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌پذیر: رویکرد درآمدی توصیه می‌شود.
- در مواردی که جایگزینی دارایی امکان‌پذیر و قابل برآورد است: می‌توان از رویکرد هزینه‌ای استفاده کرد.
مثال‌های کاربردی
- سهام معامله‌شونده در بورس
شرکت الف برای ارزیابی سهام خود در بورس، از تکنیک «رویکرد بازار» با استفاده از قیمت پایانی همان روز در بازار بورس استفاده می‌کند. چون داده‌ها کاملاً قابل مشاهده هستند، این تکنیک ساده و با قابلیت اتکای بالاست. - برآورد ارزش پتنت ثبت‌شده
شرکت ب برای ارزیابی یک حق اختراع، از مدل جریان‌های نقدی تنزیل‌شده استفاده می‌کند. این تکنیک از نوع «رویکرد درآمدی» است و شامل برآورد فروش آتی، نرخ تنزیل و دوره عمر مفید دارایی می‌شود. - ارزیابی ساختمان صنعتی خاص
شرکت ج یک کارخانه با کاربری خاص دارد. بازار فعالی برای فروش آن وجود ندارد، اما هزینه جایگزینی آن قابل برآورد است. از این رو، از «رویکرد هزینه‌ای» برای ارزش‌گذاری استفاده می‌شود.
ملاحظات حرفه‌ای
- انتخاب تکنیک باید مستند، منطقی و قابل توجیه باشد.
- در صورت استفاده از ورودی‌های سطح ۳، حساسیت نتایج به مفروضات کلیدی باید تحلیل و افشا شود.
- اگر چند تکنیک نتایج متفاوت ارائه دهند، باید قضاوت حرفه‌ای برای انتخاب یا میانگین‌گیری مستند شود.
- هرگونه تغییر در تکنیک بین دوره‌ها باید توجیه شود و به‌صورت شفاف افشا گردد.
نتیجه‌گیری
تکنیک ارزش‌گذاری، ابزاری حیاتی برای انتقال مفاهیم نظری ارزش منصفانه به عدد قابل گزارش در صورت‌های مالی است. دقت در انتخاب، طراحی و اجرای این تکنیک‌ها، ضامن اعتبار و شفافیت گزارشگری مالی است. بی‌توجهی به اصول استاندارد در به‌کارگیری این روش‌ها، می‌تواند منجر به ارائه ارزش‌هایی غیرواقعی، سوگیرانه یا غیرقابل دفاع شود. حسابداران و تحلیل‌گران حرفه‌ای باید ضمن تسلط بر مفاهیم، به تکنیک‌های ارزش‌گذاری به‌عنوان ابزاری تخصصی و حساس نگاه کنند، نه صرفاً یک مدل محاسباتی.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قیمت ورود
قیمت ورود به قیمتی اشاره دارد که یک واحد تجاری برای تحصیل یک دارایی یا پذیرش یک بدهی در یک معامله، پرداخت یا دریافت کرده است. این قیمت، نقطه شروع بسیاری از اندازه‌گیری‌های تاریخی در حسابداری سنتی است؛ از جمله در مدل بهای تمام‌شده، قیمت جایگزینی، یا ارزش استفاده. با این حال، در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، که مبتنی بر مفهوم ارزش منصفانه است، قیمت ورود جایگاه محوری ندارد و به‌صراحت از مفهوم ارزش منصفانه تفکیک می‌شود.
بر اساس این استاندارد، ارزش منصفانه همیشه باید بر پایه قیمت خروج تعیین شود، نه قیمتی که برای ورود به معامله پرداخت شده است. این تمایز ظریف اما بسیار مهم، از سوگیری‌های داخلی و استدلال‌های مدیریتی جلوگیری کرده و مبنای بازارمحور و بی‌طرف را برای گزارشگری مالی فراهم می‌سازد.
ویژگی‌های کلیدی قیمت ورود
- پایه‌ای برای ثبت اولیه
در بسیاری از استانداردهای حسابداری، قیمت ورود همان بهای تمام‌شده‌ای است که برای ثبت اولیه دارایی یا بدهی استفاده می‌شود. این قیمت غالباً مستند، قراردادی و قابل تأیید است. - مبتنی بر شرایط خاص واحد تجاری
ممکن است شامل تخفیف‌های خاص، مزایای تجاری، معاملات وابسته، یا شرایط استثنایی باشد که فقط برای همان واحد تجاری وجود داشته است. - وابسته به نیت و استراتژی شرکت
گاه قیمت ورود بازتابی از اهداف خاص واحد تجاری برای تحصیل دارایی یا بدهی خاص است نه شرایط عمومی بازار. - قابل استفاده در مدل‌های غیرارزش منصفانه
در اندازه‌گیری‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی یا مدل‌های جایگزین، قیمت ورود می‌تواند نقش اصلی داشته باشد. اما در چارچوب ارزش منصفانه، این قیمت فقط در شرایط خاص و به‌عنوان نقطه مرجع اولیه در نظر گرفته می‌شود.
تمایز قیمت ورود از قیمت خروج در استاندارد شماره ۴۲
|
ویژگی |
قیمت ورود |
قیمت خروج |
|
تعریف |
مبلغ پرداختی برای تحصیل دارایی یا پذیرش بدهی |
مبلغ دریافتی برای فروش دارایی یا انتقال بدهی |
|
مبنا |
شرایط خاص شرکت |
مفروضات بازار و مشارکت‌کنندگان آن |
|
نقطه تمرکز |
ورود به معامله |
خروج از معامله |
|
وابسته به نیت شرکت؟ |
بله |
خیر |
|
جایگاه در ارزش منصفانه |
مردود (مگر در شرایط خاص) |
مبنای اصلی |
آیا قیمت ورود می‌تواند معادل ارزش منصفانه باشد؟
در برخی موارد خاص، به‌ویژه زمانی که دارایی یا بدهی به‌تازگی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار تحصیل شده است، ممکن است قیمت ورود و قیمت خروج برابر باشند. اما حتی در این شرایط نیز، استاندارد تأکید دارد که بررسی تطابق مفروضات لازم است.
به عبارت دیگر، قیمت ورود فقط زمانی می‌تواند نشان‌دهنده ارزش منصفانه باشد که:
- معامله منظم بوده باشد.
- طرفین، مشارکت‌کنندگان بازار باشند.
- شرایط معامله، مشابه شرایط بازار آزاد باشد.
- هیچ‌گونه مشوق، تخفیف یا ویژگی خاص در معامله وجود نداشته باشد.
مثال‌های کاربردی
- تحصیل زمین در بازار آزاد
شرکت الف، زمینی را در یک معامله عادی و رقابتی خریداری می‌کند. قیمت پرداخت‌شده می‌تواند برابر با ارزش منصفانه باشد، ولی فقط در صورتی که معامله منظم بوده و شرایط بازار رعایت شده باشد. - خرید تجهیزات از شرکت وابسته با تخفیف
شرکت ب تجهیزاتی را از شرکت خواهر خود با قیمت کمتر از بازار خریداری کرده است. این قیمت ورود، نمی‌تواند مبنای ارزش منصفانه باشد چون منعکس‌کننده قیمت خروج در بازار آزاد نیست. - پذیرش بدهی در قرارداد ترکیب تجاری
شرکت ج در تاریخ تملک یک شرکت، بدهی‌های آن را می‌پذیرد. اگر شرایط بازار برای انتقال این بدهی‌ها با مفروضات موجود متفاوت باشد، ارزش منصفانه لزوماً معادل قیمت قرارداد (ورود) نخواهد بود.
ملاحظات حرفه‌ای
- درک تفاوت بین قیمت تاریخی و قیمت بازارمحور برای تعیین ارزش منصفانه ضروری است.
- استفاده از قیمت ورود، تنها زمانی مجاز است که شواهد کافی از منظم بودن معامله و بازارمحور بودن مفروضات وجود داشته باشد.
- حتی در معاملات تازه، قیمت ورود باید با بررسی داده‌های بازار تأیید شود نه فرض شود.
نتیجه‌گیری
قیمت ورود، هرچند در بسیاری از مبانی سنتی حسابداری نقش دارد، اما در چارچوب استاندارد شماره ۴۲ نمی‌تواند مبنای تعیین ارزش منصفانه باشد؛ مگر آنکه دقیقاً منطبق بر مفروضات بازار و شرایط معامله منظم باشد. این تمایز، ستون فقرات تفکیک بین رویکردهای درون‌سازمانی و رویکردهای بازارمحور در گزارشگری مالی است و از اهمیت بالایی در پیشگیری از بیش‌نمایی یا کم‌نمایی دارایی‌ها و بدهی‌ها برخوردار است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
قیمت خروج
قیمت خروج یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که مبنای اصلی برای تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه به شمار می‌رود. این اصطلاح به قیمتی اشاره دارد که یک دارایی می‌تواند در آن فروخته شود یا یک بدهی می‌تواند به دیگری منتقل گردد، آن‌هم در تاریخ اندازه‌گیری، طی یک معامله منظم و با مشارکت فعالان بازار.
برخلاف برداشت سنتی از «ارزش» که ممکن است مبتنی بر قیمت خرید (قیمت ورود)، هزینه تمام‌شده یا ارزش خاص برای واحد تجاری باشد، قیمت خروج نگاه رو به بیرون دارد؛ یعنی نشان می‌دهد که در بازار، چه قیمتی برای «ترک کردن» دارایی یا بدهی پذیرفته می‌شود نه وارد شدن به آن.
ویژگی‌های کلیدی قیمت خروج
- بازارمحور بودن
قیمت خروج باید بر پایه اطلاعات بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار باشد نه دیدگاه یا ارزش خاص شرکت. - بر اساس فروش دارایی یا انتقال بدهی
قیمت خروج معادل قیمتی است که دارایی در آن به فروش می‌رسد یا بدهی در آن به طرف ثالث منتقل می‌شود نه قیمت خرید، جایگزینی یا بازپرداخت آن. - در تاریخ مشخص
قیمت خروج در تاریخ اندازه‌گیری تعیین می‌شود؛ یعنی نباید تحت تأثیر اطلاعات پس از آن تاریخ یا پیش‌بینی‌های آتی باشد. - برآمده از معامله منظم
این قیمت تنها زمانی معتبر است که در شرایط عادی بازار و بدون فشار، اضطرار یا اجبار به‌دست آمده باشد. - عدم وابستگی به نیت مدیریت
اینکه شرکت قصد نگهداری دارایی را دارد یا نه، یا اینکه قصد بازخرید بدهی را دارد یا نه، بر قیمت خروج اثری ندارد. مبنا فقط دیدگاه بازار است.
جایگاه قیمت خروج در استاندارد شماره ۴۲
در بندهای نخست استاندارد آمده که:
«ارزش منصفانه، قیمتی است برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری؛ نه قیمتی که واحد تجاری برای کسب دارایی یا پرداخت بدهی می‌پردازد.»
این تعریف، به‌وضوح قیمت خروج را به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه معرفی می‌کند و هرگونه رویکرد جایگزین مانند قیمت ورود یا ارزش خاص را کنار می‌گذارد.
تمایز قیمت خروج با سایر قیمت‌گذاری‌ها
|
معیار |
قیمت خروج |
قیمت ورود |
ارزش خاص برای شرکت |
|
جهت‌گیری |
فروش دارایی / انتقال بدهی |
خرید دارایی / پذیرش بدهی |
استفاده داخلی یا مزیت خاص |
|
وابسته به نیت شرکت؟ |
خیر |
گاه بله |
بله |
|
مرتبط با بازار؟ |
بله، کامل |
گاه |
خیر |
|
جایگاه در ارزش منصفانه |
مبنای اصلی |
مردود |
مردود |
مثال‌های کاربردی
- سهام بورسی در پایان سال
شرکت الف، سهام شرکت فولاد مبارکه را در پایان سال مالی در اختیار دارد. قیمت خروج، معادل قیمت پایانی سهام در بازار بورس در تاریخ ترازنامه است حتی اگر شرکت قصد فروش نداشته باشد یا قیمت خرید بالاتر بوده باشد. - دارایی مستهلک‌شده با بازار ضعیف
شرکت ب، ماشین‌آلاتی دارد که برای فروش گذاشته شده‌اند. کارشناسان قیمت فروش را در بازار دست‌دوم حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد می‌کنند. این عدد، قیمت خروج است حتی اگر شرکت ۴۰۰ میلیون تومان برای خرید آن‌ها هزینه کرده باشد. - بدهی بلندمدت قابل انتقال
شرکت ج بدهی‌ای دارد که در بازار اوراق بدهی قابل فروش است. اگر این بدهی را بتوان در بازار با ۹۰٪ ارزش اسمی به طرف دیگری منتقل کرد، قیمت خروج آن همان ۹۰٪ است نه ارزش اسمی ۱۰۰٪ یا مبلغی که شرکت برنامه دارد بازپرداخت کند.
ملاحظات حرفه‌ای در تعیین قیمت خروج
- شناسایی بازار اصلی یا بازار باصرفه‌تر
قیمت خروج باید از بازاری استخراج شود که فعال‌ترین یا اقتصادی‌ترین بازار برای دارایی یا بدهی موردنظر باشد. - تشخیص اینکه قیمت، خروجی است یا ورودی
بعضی داده‌ها ممکن است ظاهر قیمتی داشته باشند، ولی در واقع قیمت ورود (مثلاً بهای تمام‌شده یا هزینه جایگزینی) باشند—not قیمت واقعی خروج. - استفاده از تکنیک‌های ارزش‌گذاری
اگر قیمت بازار مستقیم در دسترس نباشد، باید از روش‌هایی مانند مقایسه با معاملات مشابه یا مدل‌های جریان نقدی استفاده کرد، با فرض فروش دارایی یا انتقال بدهی نه نگهداری آن.
نتیجه‌گیری
قیمت خروج، ستون فقرات سنجش ارزش منصفانه در استاندارد شماره ۴۲ است. این مفهوم، نقطه‌ی تقاطع بازار، بی‌طرفی، و واقع‌گرایی در گزارشگری مالی است. با تمرکز بر آنچه «بازار حاضر است بپردازد»، نه آنچه شرکت تمایل دارد، قیمت خروج ابزار قدرتمندی برای جلوگیری از سوگیری، بیش‌اظهاری یا کم‌اظهاری در ارزش‌گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها فراهم می‌کند. درک دقیق این مفهوم و تمایز آن با قیمت ورود یا ارزش داخلی، از الزامات حرفه‌ای گزارشگری مالی مدرن است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
تاریخ اندازه‌گیری
تاریخ اندازه‌گیری به زمانی خاص اشاره دارد که در آن، ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی باید تعیین و گزارش شود. این مفهوم به‌ظاهر ساده، نقش بسیار حیاتی در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ ایفا می‌کند، چرا که ارزش منصفانه، مفهومی پویا و مبتنی بر شرایط جاری بازار است و بنابراین باید در یک نقطه‌ی زمانی مشخص و قابل دفاع سنجیده شود.
در استاندارد، به‌صراحت ذکر شده که سنجش ارزش منصفانه همیشه باید به تاریخی معین و مستند مرتبط باشد؛ خواه این تاریخ، پایان دوره مالی باشد یا تاریخی خاص به موجب رویدادهایی مانند ترکیب تجاری، انتقال دارایی، یا الزام قانونی. دقت در انتخاب و مستندسازی «تاریخ اندازه‌گیری» تأثیر مستقیمی بر اعتبار، قابلیت اتکا، و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی دارد.
ویژگی‌های کلیدی تاریخ اندازه‌گیری
- تعیین‌کننده‌ی چارچوب زمانی قیمت‌گذاری
کلیه داده‌ها، مفروضات، نرخ‌ها، شرایط بازار، و تکنیک‌های ارزش‌گذاری باید به وضعیت موجود در همین تاریخ استناد داشته باشند. - پایه‌ی سنجش ارزش منصفانه
اگرچه ارزش منصفانه بر مبنای مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار سنجیده می‌شود، اما این مفروضات باید دقیقاً در تاریخ اندازه‌گیری جاری باشند. - عدم توجه به رویدادهای بعدی
اطلاعاتی که پس از تاریخ اندازه‌گیری به‌دست می‌آیند حتی اگر مهم یا تأثیرگذار باشند—نباید در تعیین ارزش منصفانه لحاظ شوند، مگر در صورت وجود الزامات خاص افشایی. - ثبات رویه و مستندسازی
انتخاب تاریخ اندازه‌گیری باید طبق رویه‌ای یکسان و قابل دفاع باشد و در اسناد پشتوانه، صریحاً ذکر شود.
موقعیت‌های رایج تاریخ اندازه‌گیری در عمل
|
نوع رویداد یا عملیات |
تاریخ اندازه‌گیری مربوطه |
|
پایان دوره مالی |
تاریخ ترازنامه (مثلاً ۲۹ اسفند) |
|
ترکیب تجاری |
تاریخ کسب کنترل |
|
فروش دارایی |
تاریخ انتقال مالکیت قانونی یا اقتصادی |
|
ارزیابی برای کاهش ارزش |
تاریخی که شواهد کاهش ارزش شناسایی شده است |
|
الزام قانونی (مثلاً ارزیابی دارایی برای مالیات) |
تاریخ تعیین‌شده توسط مقررات مربوطه |
اهمیت تاریخ اندازه‌گیری در سنجش ارزش منصفانه
چون ارزش منصفانه بر شرایط جاری بازار تکیه دارد، هرگونه تغییر در نرخ بهره، قیمت‌های بازار، اخبار اقتصادی یا تحولات سیاسی می‌تواند بر نتیجه نهایی اثر بگذارد. اگر واحد تجاری در تاریخ نادرستی اقدام به اندازه‌گیری کند، یا داده‌هایی خارج از تاریخ اندازه‌گیری لحاظ نماید، خروجی نهایی بی‌اعتبار خواهد شد.
برای مثال، اگر تاریخ گزارشگری ۲۹ اسفند باشد اما شرکت داده‌های ۵ فروردین را در مدل تنزیل جریان‌های نقدی لحاظ کند، این عمل ناقض استاندارد است حتی اگر اطلاعات فروردین دقیق‌تر یا واقعی‌تر باشد.
مثال‌های کاربردی
- پایان سال مالی
شرکت الف در پایان سال مالی ۲۹ اسفند اقدام به ارزش‌گذاری دارایی‌های مالی خود می‌کند. نرخ بهره بین‌بانکی و قیمت بازار سهام در همان تاریخ باید مبنای تعیین ارزش منصفانه باشد، نه قیمت‌های روزهای قبل یا بعد. - ترکیب تجاری
شرکت ب در تاریخ ۱۰ خرداد کنترل شرکت ج را به‌دست می‌آورد. تمام دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت ج باید در این تاریخ بر مبنای ارزش منصفانه سنجیده شوند، حتی اگر مذاکرات و توافق‌ها از قبل انجام شده باشد. - رویداد بعد از تاریخ ترازنامه
شرکت د یک ملک را در ۱۵ فروردین می‌فروشد و قیمت فروش از ارزش دفتری آن در ۲۹ اسفند بالاتر است. این رویداد، ارزش منصفانه ملک را در تاریخ ترازنامه تغییر نمی‌دهد، اما ممکن است در یادداشت‌های توضیحی افشا شود.
ملاحظات حرفه‌ای
- نباید داده‌های آتی را وارد مدل کرد، حتی اگر اطلاعات بهتری ارائه دهند.
- در صورت نوسانات بازار، لازم است قیمت‌گذاری در همان تاریخ انجام و مستند شود.
- رویه اندازه‌گیری در تاریخ‌های مشابه باید بین دوره‌ها ثابت بماند، مگر با توجیه منطقی.
- برای ترکیب‌های تجاری، تاریخ کسب کنترل باید دقیقاً مستند و قانونی باشد.
نتیجه‌گیری
«تاریخ اندازه‌گیری» نقطه‌ی لنگر ارزش منصفانه است. بی‌توجهی به آن یا استفاده از داده‌های خارج از بازه‌ی زمانی مقرر، می‌تواند موجب تحریف صورت‌های مالی، تضییع حقوق ذی‌نفعان و خدشه به اعتبار گزارشگری مالی شود. در چارچوب استاندارد شماره ۴۲، هر سنجش ارزش منصفانه، بدون تعیین تاریخ اندازه‌گیری روشن، ناقص و فاقد قابلیت اتکاست. مسئولیت حسابدار حرفه‌ای آن است که این تاریخ را با دقت انتخاب، مستند و اعمال کند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
مشارکت‌کنندگان بازار
مشارکت‌کنندگان بازار یکی از مفاهیم بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که نقش محوری در تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه ایفا می‌کند. این اصطلاح به گروهی فرضی از خریداران و فروشندگان در بازار اشاره دارد که واجد شرایط مشخصی هستند و تصمیم‌هایشان مبنای تعیین قیمت‌های بازارمحور است. هدف از تعریف این گروه، حذف سوگیری‌های خاص واحد تجاری و جایگزینی آن با نگرشی بی‌طرف، عمومی و اقتصادی است.
مطابق استاندارد، هنگام سنجش ارزش منصفانه، واحد تجاری نباید فقط بر مفروضات یا قصد و نیت خود تکیه کند؛ بلکه باید فرض کند که معامله میان مشارکت‌کنندگان بازار انجام می‌شود؛ حتی اگر در عمل چنین معامله‌ای صورت نگرفته باشد.
ویژگی‌های کلیدی مشارکت‌کنندگان بازار
- مستقل بودن
طرفین معامله باید مستقل از یکدیگر باشند. روابط وابسته یا کنترل‌کننده (مانند شرکت مادر و فرعی، یا شرکت‌های زیرمجموعه یک گروه) شرایط این تعریف را نقض می‌کند. - آگاهی و اطلاعات کافی
مشارکت‌کنندگان بازار فرض می‌شوند که دارای اطلاعات مرتبط، قابل‌اتکا، و کافی در مورد دارایی یا بدهی، شرایط بازار، و عوامل اقتصادی تأثیرگذار هستند. - توانایی مالی برای انجام معامله
این اشخاص یا واحدهای تجاری باید منابع مالی لازم برای خرید دارایی یا پذیرش بدهی را در اختیار داشته باشند. - تمایل به انجام معامله
مشارکت‌کنندگان بازار تمایل دارند، نه الزام. یعنی بر اساس تحلیل عقلایی و ارزیابی شرایط، تصمیم به خرید یا فروش می‌گیرند؛ نه تحت فشار، بحران یا اجبار. - رفتار منطقی و اقتصادی
آن‌ها فرض می‌شوند که برای کسب منافع اقتصادی اقدام می‌کنند و تصمیماتشان مبتنی بر تحلیل‌های مالی، مقایسه گزینه‌ها و انتظارات بازدهی است.
نقش مشارکت‌کنندگان بازار در سنجش ارزش منصفانه
در تعریف ارزش منصفانه آمده است:
«قیمتی که برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری حاصل می‌شود.»
بنابراین، بدون تعریف دقیق این مشارکت‌کنندگان، سنجش ارزش منصفانه فاقد معنای مشخص خواهد بود.
واحد تجاری باید مفروضات خود را بر مبنای دیدگاه این مشارکت‌کنندگان تنظیم کند؛ یعنی حتی اگر قصد فروش دارایی را نداشته باشد یا استفاده خاصی از آن داشته باشد، باید بررسی کند که این گروه فرضی از بازار، حاضر است چه قیمتی برای آن بپردازد یا بپذیرد.
مثال‌های کاربردی
- ارزیابی سهام معامله‌شونده در بورس
شرکت الف برای سنجش ارزش منصفانه سهام بانک ملت، باید مفروض کند که این سهام در تاریخ گزارشگری بین مشارکت‌کنندگان بازار – یعنی خریداران و فروشندگان عادی بورس – معامله می‌شود، نه بر اساس قیمت خرید اولیه یا ارزش تحلیلی داخلی. - برآورد ارزش تجهیزات صنعتی خاص
شرکت ب دارای تجهیزات تولیدی خاصی است. اگرچه قصد فروش ندارد، برای گزارشگری مالی باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار (مثلاً شرکت‌های مشابه یا فعالان صنعت) مایل به خرید این تجهیزات هستند و با چه قیمتی. - تعیین ارزش منصفانه املاک تجاری
شرکت ج یک واحد تجاری در منطقه تجاری تهران دارد. در ارزیابی ارزش منصفانه، باید مفروضات قیمتی بر مبنای خریداران معمول این نوع ملک (مثل دفاتر شرکت‌ها، خرده‌فروشان، مؤسسات مالی) شکل گیرد، نه خریدار خاصی که حاضر است قیمت بالاتری بپردازد.
ملاحظات حرفه‌ای در تشخیص مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار
- استفاده از داده‌های بازار واقعی و مقایسه‌پذیر
- مستندسازی مفروضات اقتصادی و منابع آن‌ها
- پرهیز از استفاده از دیدگاه خاص شرکت در مدل‌های ارزش‌گذاری
- بررسی اینکه آیا در شرایط خاص، مشارکت‌کنندگان بازار واقعاً حاضر به انجام معامله هستند یا خیر (مثلاً در بازارهای بحرانی)
نتیجه‌گیری
مشارکت‌کنندگان بازار، نقطه‌ی عزیمت در تمامی مفروضات استاندارد شماره ۴۲ درباره ارزش منصفانه هستند. درک صحیح این مفهوم به واحد تجاری کمک می‌کند تا از دیدگاه محدود، ذهنی یا خاص خود فراتر رفته و از دریچه‌ای بی‌طرف، منطقی و اقتصادی، ارزش دارایی‌ها و بدهی‌های خود را ارزیابی کند. این رویکرد، نه‌تنها به بهبود قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی منجر می‌شود، بلکه موجب جلوگیری از ارزش‌گذاری‌های مصنوعی یا سوگیرانه می‌گردد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
معامله منظم
معامله منظم به معامله‌ای گفته می‌شود که در شرایط عادی بازار، بدون اجبار، اضطرار یا رفتار غیرمعمول انجام می‌شود و طرفین آن، یعنی فروشنده و خریدار، هر دو آگاه، مستقل و دارای تمایل کافی برای انجام معامله هستند. این مفهوم، جزء لاینفک تعریف ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است و تضمین می‌کند که قیمت حاصل از چنین معامله‌ای، بازتابی واقعی از شرایط جاری بازار باشد، نه نتیجه فشارهای بیرونی یا وضعیت غیرعادی اقتصادی.
در بندهای آغازین استاندارد شماره ۴۲، ارزش منصفانه به‌صراحت مبتنی بر «معامله منظم» تعریف شده و هرگونه انحراف از این شرایط می‌تواند منجر به تخمین نادرست ارزش و ارائه‌ی اطلاعات گمراه‌کننده به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی شود.
ویژگی‌های کلیدی معامله منظم
- فقدان اجبار
هیچ‌یک از طرفین معامله (اعم از خریدار یا فروشنده) تحت فشار مالی، حقوقی یا عملی برای انجام معامله قرار ندارند. اجبار ممکن است ناشی از بحران نقدینگی، نیاز فوری به دارایی، یا الزام ناشی از قانون یا قرارداد باشد. - تمایل متقابل طرفین
هر دو طرف، با اراده آزاد و بدون اجبار، تصمیم به انجام معامله می‌گیرند. این تمایل باید مستند، منطقی و متناسب با شرایط بازار باشد. - دسترسی به اطلاعات کافی
طرفین معامله باید به اطلاعات کافی، مرتبط و قابل اتکا درباره دارایی یا بدهی موردنظر، شرایط بازار، و ریسک‌های اقتصادی دسترسی داشته باشند. - زمان کافی برای بازاریابی
دارایی یا بدهی موردنظر باید به‌صورت معقول و به‌اندازه‌ی کافی در معرض بازار قرار گرفته باشد تا مشارکت‌کنندگان بازار فرصت ارزیابی، مقایسه و تصمیم‌گیری داشته باشند. - انجام معامله در بازار فعال یا باصرفه‌تر
در حالت ایده‌آل، معامله منظم در بازاری انجام می‌شود که فعال یا باصرفه‌تر بوده و بیشترین حجم و اطلاعات در آن جریان دارد.
چرا معامله منظم در سنجش ارزش منصفانه حیاتی است؟
در صورتی که معامله تحت شرایطی غیرعادی انجام شود (مانند مزایده اضطراری، ورشکستگی، فروش اجباری، یا فقدان بازاریابی مناسب)، قیمت حاصل از آن نمی‌تواند نماینده‌ی ارزش منصفانه باشد. استفاده از چنین قیمت‌هایی ممکن است باعث کم‌نمایی یا بیش‌نمایی ارزش دارایی‌ها و بدهی‌ها در صورت‌های مالی شود.
استاندارد شماره ۴۲ تأکید دارد که حتی اگر قیمت مشاهده‌شده از بازار در دسترس باشد، واحد تجاری باید بررسی کند که آیا معامله واقعاً «منظم» بوده یا نه. در غیر این صورت، آن قیمت نباید مستقیماً به‌عنوان ارزش منصفانه استفاده شود.
مثال‌های کاربردی
- فروش استاندارد ملک تجاری در بازار آزاد
شرکت الف ملکی را با درج آگهی در سامانه‌های رسمی و پس از مذاکره با چندین خریدار، با قیمتی مشخص به فروش می‌رساند. این معامله، چون در شرایط بازار آزاد، بدون اجبار، و با بازاریابی کافی انجام شده، یک معامله منظم محسوب می‌شود. - فروش اضطراری تجهیزات کارخانه‌ای
شرکت ب برای پرداخت بدهی بانکی، ناچار می‌شود تجهیزات خود را سریعاً به پایین‌ترین قیمت بفروشد. این معامله به‌دلیل اجبار زمانی و مالی، «منظم» تلقی نمی‌شود و قیمت آن، مبنای مناسبی برای سنجش ارزش منصفانه نیست. - مزایده ملک مصادره‌شده توسط بانک
بانک ج یک ملک مصادره‌ای را در قالب مزایده فوری به فروش می‌رساند. به‌دلیل نبود زمان کافی برای بازاریابی و احتمال عدم تمایل واقعی خریداران، معامله حاصل‌شده از این فرآیند «منظم» نخواهد بود.
ملاحظات حرفه‌ای برای تشخیص معامله منظم
- بررسی مدت زمان بازاریابی دارایی یا بدهی
- ارزیابی وضعیت مالی فروشنده در زمان معامله
- وجود مستندات مبنی بر رضایت و تمایل هر دو طرف
- شناسایی آثار بحران‌های اقتصادی یا حقوقی بر شرایط معامله
- پرس‌وجو درباره رقابتی بودن فرآیند پیشنهاد قیمت
نتیجه‌گیری
«معامله منظم» بنیان صحت و قابلیت اتکای ارزش منصفانه است. درک درست از این مفهوم و تشخیص دقیق آن، به واحدهای تجاری کمک می‌کند تا از قیمت‌های تحریف‌شده، نوسان‌دار یا ناشی از شرایط خاص فاصله بگیرند و ارزش‌هایی بازارمحور، بی‌طرف و مرتبط با شرایط اقتصادی واقعی را در صورت‌های مالی ارائه دهند. قضاوت حرفه‌ای و مستندسازی در تعیین منظم بودن معامله، نقشی اساسی در کیفیت گزارشگری مالی ایفا می‌کند.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل
صفحه3 از11