بازارهای کارگزاری
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای کارگزاری به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، معاملات بین خریداران و فروشندگان از طریق واسطه‌هایی به‌نام کارگزار (broker) انجام می‌شود. برخلاف بازارهای دلال‌محور که در آن دلال با منابع خود خرید و فروش می‌کند، در بازارهای کارگزاری کارگزار صرفاً نقش واسطه دارد و خود طرف معامله نیست.
بازارهای کارگزاری از جمله منابع اطلاعاتی هستند که می‌توانند ورودی‌های قابل مشاهده (observable inputs) برای ارزش‌گذاری منصفانه دارایی‌ها یا بدهی‌ها در اختیار واحد تجاری قرار دهند، مشروط بر آن‌که این بازارها فعال، شفاف و مبتنی بر رفتار مشارکت‌کنندگان بازار باشند.
ویژگی‌های بازارهای کارگزاری
- کارگزار تنها واسطه است و مالکیت دارایی‌ها را برای خود نگه نمی‌دارد.
- قیمت‌ها اغلب بر اساس تقاضای بازار تعیین می‌شوند، اما از طریق کارگزار جمع‌آوری و اعلام می‌گردند.
- بازار می‌تواند رسمی یا غیررسمی باشد، اما شفافیت اطلاعات و مستند بودن قیمت‌ها اهمیت دارد.
- معمولاً در بازارهای خاص یا دارایی‌های غیرنقدشونده مانند املاک، تجهیزات خاص، آثار هنری یا دارایی‌های صنعتی کاربرد دارد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد حسابداری شماره ۴۲ استفاده از داده‌های حاصل از بازارهای کارگزاری را مشروط می‌داند به اینکه:
- معاملات انجام‌شده توسط کارگزاران نماینده قیمت‌های بازار باشند؛
- داده‌های گزارش‌شده مبتنی بر معاملات واقعی، مستند و قابل مشاهده باشند؛
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، توسط مشارکت‌کنندگان بازار پذیرفته شده باشند؛
- واحد تجاری قضاوت حرفه‌ای کافی برای تأیید اتکاپذیری داده‌ها به‌کار گیرد.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار خرید و فروش املاک بزرگ صنعتی یا تجاری
در بسیاری از کشورها، املاک خاص از طریق کارگزاران ملک معامله می‌شوند و این بازارهای کارگزاری می‌توانند قیمت‌هایی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های ملکی خاص فراهم کنند. - بازار فروش تجهیزات صنعتی دست‌دوم
در صنایعی مانند نفت، پتروشیمی یا هوافضا، تجهیزات خاص ممکن است فقط از طریق شبکه‌ای از کارگزاران تخصصی معامله شوند و اطلاعات آن‌ها از بازارهای کارگزاری اخذ گردد. - معاملات خصوصی سهام در شرکت‌های غیر بورسی
در صورتی که کارگزاران، خریداران و فروشندگان سهام شرکت‌های خاص را به یکدیگر متصل کنند، اطلاعات حاصل از این بازار نیز مشمول بازار کارگزاری است.
اهمیت در گزارشگری مالی
- استفاده از اطلاعات بازارهای کارگزاری می‌تواند سطح ۲ یا ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه را تشکیل دهد، بسته به اینکه قیمت‌ها قابل مشاهده، قابل تأیید و عمومی باشند یا خیر.
- در مواردی که قیمت‌های رسمی بازار در دسترس نیست، بازارهای کارگزاری می‌توانند نقش مکمل داشته باشند، به‌ویژه در ارزیابی دارایی‌های خاص یا غیرمالی.
- افشا در یادداشت‌های توضیحی برای معاملات مبتنی بر قیمت‌های کارگزاری الزامی است، شامل منبع قیمت، قضاوت حرفه‌ای استفاده‌شده و میزان فعالیت بازار مربوطه.
ملاحظات حرفه‌ای
- قیمت‌های اعلام‌شده توسط کارگزاران، در صورتی قابل اتکا هستند که حاصل معاملات واقعی باشند، نه صرفاً نقل قول‌های غیرالزام‌آور (non-binding quotes).
- واحد تجاری باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار نیز چنین قیمت‌هایی را به‌عنوان مبنای تصمیم‌گیری می‌پذیرند یا نه.
- حسابرس معمولاً مستندات مربوط به روش جمع‌آوری داده‌ها از بازار کارگزاری، صلاحیت کارگزار و فعالیت بازار را بررسی می‌کند.
جمع‌بندی
بازارهای کارگزاری، به‌ویژه در ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرمالی و خاص، می‌توانند منبع مهمی برای تخمین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر رعایت اصول شفافیت، قابلیت مشاهده و رفتار بازار محور. قضاوت حرفه‌ای در استفاده از این داده‌ها، و افشای کامل در صورت‌های مالی، اهمیت بالایی در پذیرش این ارزش‌گذاری دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل