بازارهای مبادله‌ای
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای مبادله‌ای به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها دارایی‌ها، بدهی‌ها یا ابزارهای مالی به‌صورت رسمی، سازمان‌یافته و تحت نظارت مراجع قانونی، مورد معامله قرار می‌گیرند. این بازارها از شفاف‌ترین و قابل‌اتکاترین منابع برای استخراج قیمت‌های قابل مشاهده (observable inputs) جهت اندازه‌گیری ارزش منصفانه محسوب می‌شوند.
ویژگی اصلی بازارهای مبادله‌ای، وجود سامانه‌ای شفاف، با قوانین یکسان برای همه مشارکت‌کنندگان بازار و با قیمت‌های اعلام‌شده عمومی است که امکان کشف قیمت (price discovery) را برای دارایی‌ها یا بدهی‌ها فراهم می‌کند.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
در بندهای مختلف استاندارد ۴۲ تأکید شده که قیمت‌های نقل‌شده در بازارهای فعال، به‌ویژه بازارهای مبادله‌ای، بالاترین سطح ورودی (سطح ۱) در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه محسوب می‌شوند و باید در صورت در دسترس بودن، بدون تعدیل به‌عنوان مبنای اصلی در اندازه‌گیری ارزش منصفانه استفاده شوند.
ویژگی‌های کلیدی بازارهای مبادله‌ای
- شفافیت بالا: همه مشارکت‌کنندگان بازار به اطلاعات قیمت و حجم معاملات دسترسی دارند.
- قانون‌گذاری رسمی: بازارها توسط نهادهای نظارتی و قانونی کنترل می‌شوند مثل سازمان بورس
- قابلیت معامله عمومی: دارایی‌ها یا ابزارها قابل معامله برای عموم سرمایه‌گذاران هستند.
- تسویه منظم و شفاف: عملیات تسویه و پایاپای معاملات توسط نهادهای معین انجام می‌شود.
- مثال‌های رایج: بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالا، بورس انرژی
مثال‌های حرفه‌ای
- سهم معامله‌شده در بورس تهران
قیمت روزانه سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران، نمونه‌ای از ورودی سطح ۱ در بازار مبادله‌ای است و باید مستقیماً برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه سهام استفاده شود. - قرارداد آتی در بورس کالا
قیمت‌های اعلام‌شده برای قراردادهای آتی (مثلاً گندم یا فولاد) در بورس کالا، به‌عنوان داده بازار مبادله‌ای، می‌توانند مبنای تعیین ارزش منصفانه ابزارهای مشتقه باشند. - اوراق بدهی دولتی قابل معامله در بورس
قیمت‌های لحظه‌ای اوراق مشارکت یا خزانه اسلامی منتشره در سامانه معاملات، ورودی‌های معتبر از بازار مبادله‌ای محسوب می‌شوند.
اهمیت در گزارشگری مالی
استفاده از داده‌های بازارهای مبادله‌ای برای ارزش‌گذاری:
- قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی را افزایش می‌دهد؛
- ریسک قضاوت‌های ذهنی و مدل‌های تخمینی را کاهش می‌دهد؛
- امکان تطبیق با رفتار واقعی مشارکت‌کنندگان بازار را فراهم می‌آورد؛
- از منظر حسابرس، نشانه‌ای از شواهد حسابرسی مناسب و قابل اتکا محسوب می‌شود.
تمایز با سایر بازارها
بر خلاف بازارهای خارج از بورس (OTC) یا بازارهای غیررسمی، در بازارهای مبادله‌ای:
- قیمت‌ها عمومی و مستند هستند؛
- دامنه نوسان، حجم معاملات، و عمق بازار قابل مشاهده است؛
- دسترسی یکسان برای مشارکت‌کنندگان وجود دارد و ریسک تبعیض اطلاعاتی پایین است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل