بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده به بازارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، معاملات بدون حضور واسطه یا دلال و به‌صورت مستقیم بین دو طرف اصلی (اصیل به اصیل یا "principal to principal") انجام می‌شود. در این نوع بازار، هر دو طرف معامله به‌عنوان مالکان قانونی دارایی یا بدهی عمل می‌کنند و مسئولیت کامل معامله را مستقیماً می‌پذیرند.
برخلاف بازارهای دلال‌محور یا کارگزاری، در بازارهای principal-to-principal، واسطه‌ای برای تسهیل معامله یا تعیین قیمت وجود ندارد؛ بلکه قیمت از طریق توافق دو طرف و بر مبنای شرایط بازار تعیین می‌شود.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که هنگام اندازه‌گیری ارزش منصفانه، واحد تجاری باید به ماهیت بازار مورد استفاده توجه کند. اگر بازار مورد استفاده از نوع principal-to-principal باشد، باید اطمینان حاصل شود که قیمت توافق‌شده میان دو طرف، منعکس‌کننده دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار باشد، نه صرفاً نتیجه‌ی شرایط خاص یک رابطه یا معامله خاص.
ویژگی‌های اصلی این بازارها
- معامله مستقیم بین دو طرف اصلی (مثلاً فروشنده و خریدار نهایی) بدون حضور واسطه.
- شرایط و قیمت از طریق مذاکره مستقیم تعیین می‌شود و ممکن است در معرض تفاوت‌های زیادی باشد.
- معمولاً در بازارهای خصوصی یا غیررسمی مشاهده می‌شود، به‌ویژه در معاملات دارایی‌های خاص، پروژه‌ها، یا سهام شرکت‌های غیربورسی.
- اطلاعات قیمت ممکن است عمومی نباشد و نیاز به مستندسازی دقیق دارد.
مثال‌های حرفه‌ای
- فروش یک کارخانه تولیدی بین دو شرکت خصوصی
اگر یک شرکت خصوصی کارخانه‌ای را مستقیماً به یک شرکت دیگر بفروشد و طرفین معامله به‌عنوان خریدار و فروشنده اصلی عمل کنند، این بازار از نوع principal-to-principal محسوب می‌شود. - معاملات سهام شرکت‌های غیر بورسی بین سرمایه‌گذاران نهادی
در صورتی که این معاملات بدون دخالت کارگزار و به‌صورت مستقیم بین دو طرف انجام شوند، در این گروه قرار می‌گیرند. - انتقال دارایی‌های خاص (مثلاً زمین صنعتی) در پروژه‌های مشارکتی
وقتی مالک زمین و خریدار پروژه مستقیماً وارد مذاکره و معامله می‌شوند و قیمت توافقی میانشان مبنای معامله است.
ملاحظات مهم در اندازه‌گیری ارزش منصفانه
- در این نوع بازارها، ممکن است شرایط خاص رابطه بین دو طرف قیمت را تحت تأثیر قرار دهد (مثلاً رابطه وابستگی، منافع مشترک، یا انگیزه‌های خاص).
- بنابراین، اگر واحد تجاری بخواهد از این نوع معاملات به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه استفاده کند، باید اثبات کند که قیمت معامله، نماینده دیدگاه بازار عمومی است.
- در غیر این صورت، قیمت معامله ممکن است فقط یک ورودی سطح ۳ در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه باشد یا نیاز به تعدیل قابل‌توجه داشته باشد.
الزامات افشا
واحد تجاری در صورت استفاده از اطلاعات ناشی از بازارهای principal-to-principal باید:
- ماهیت بازار و شرایط خاص معامله را افشا کند؛
- در صورت استفاده از چنین معاملاتی برای تعیین ارزش منصفانه، قضاوت حرفه‌ای و شواهد پشتیبان ارائه دهد؛
- تأثیر ویژگی‌های خاص رابطه بین طرفین معامله بر قیمت نهایی را تحلیل کند.
جمع‌بندی
بازارهای مبتنی بر رابطه مستقیم خریدار و فروشنده، گرچه ممکن است منبع مهمی برای تعیین ارزش دارایی‌ها یا بدهی‌ها باشند، اما نیازمند بررسی دقیق اعتبار قیمت، نبود تعصب ناشی از روابط خاص، و انطباق با دیدگاه بازار عمومی هستند. استفاده حرفه‌ای از این اطلاعات در گزارشگری مالی مستلزم مستندسازی قوی و تحلیل شفاف است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل