بازارهای دلال‌محور
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازارهای دلال‌محور به بازارهایی گفته می‌شود که در آن‌ها، معاملات مستقیماً از طریق دلالان (dealers) انجام می‌شود. این دلالان معمولاً نقش بازارساز (market maker) را ایفا کرده و با استفاده از منابع خود، دارایی‌ها را خریداری و نگهداری کرده یا می‌فروشند تا نقدشوندگی بازار را حفظ کنند.
در این نوع بازارها، برخلاف بازارهای مبادله‌ای که خریداران و فروشندگان مستقیماً از طریق یک سامانه رسمی به هم متصل می‌شوند، قیمت‌گذاری و انجام معاملات به‌طور غیرمتمرکز و از طریق واسطه‌ها صورت می‌گیرد.
جایگاه در استاندارد شماره ۴۲
استاندارد ۴۲ در تشریح منابع اطلاعاتی بازار برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه، بازارهای دلال‌محور را به‌عنوان یکی از انواع بازارهای قابل اتکا معرفی می‌کند، مشروط بر اینکه اطلاعات حاصل از این بازارها قابل مشاهده، شفاف و در سطح مناسبی از فعالیت بازار قرار داشته باشند.
ویژگی‌های اصلی بازارهای دلال‌محور
- قیمت‌گذاری توسط دلالان: دلال قیمت خرید و فروش را تعیین می‌کند (bid و ask) و در فاصله قیمتی سود کسب می‌کند.
- بازار غیرمتمرکز: هیچ پلتفرم متمرکز عمومی برای کشف قیمت وجود ندارد؛ معاملات به‌صورت دوجانبه یا از طریق شبکه‌های واسطه‌ای انجام می‌شود.
- ارائه نقدینگی توسط دلالان: برای تضمین معاملات، دلالان موجودی دارایی را نگهداری می‌کنند.
- نرخ‌های گزارش‌شده ممکن است از منابعی چون سیستم‌های نقل قیمت یا خبرگزاری‌ها اخذ شوند، نه از طریق سامانه رسمی بازار.
مثال‌های حرفه‌ای
- بازار اوراق بدهی شرکتی در خارج از بورس
در بسیاری از کشورها، اوراق قرضه شرکتی در بازارهای دلال‌محور معامله می‌شود، جایی که مؤسسات مالی قیمت خرید و فروش را پیشنهاد می‌کنند و نقش بازارساز دارند. - معاملات ارز (فارکس) در سطح بین‌بانکی
بازار فارکس یکی از بزرگترین نمونه‌های بازار دلال‌محور است، جایی که بانک‌ها و مؤسسات مالی از طریق پلتفرم‌های داخلی یا روابط کارگزاری با یکدیگر معامله می‌کنند. - بازار گواهی سپرده کالا یا طلا در ایران (خارج از بورس رسمی)
اگر معامله از طریق مؤسسات مالی غیربورسی با تعیین نرخ خرید و فروش انجام شود، این بازار می‌تواند در قالب بازار دلال‌محور دسته‌بندی شود.
اهمیت در گزارشگری و ارزش‌گذاری
در صورت استفاده از داده‌های بازارهای دلال‌محور در ارزش‌گذاری دارایی‌ها یا بدهی‌ها، استاندارد ۴۲ تأکید می‌کند که واحد تجاری باید:
- اطمینان حاصل کند که قیمت‌ها حاصل از معاملات واقعی بازار هستند و نه فقط قیمت‌های پیشنهادی؛
- قابلیت مشاهده و دسترسی عمومی اطلاعات را ارزیابی کند؛
- در صورت عدم فعالیت کافی بازار یا شفافیت پایین، آن را به‌عنوان ورودی سطح پایین‌تر (سطح ۲ یا ۳) در طبقه‌بندی سلسله‌مراتب ارزش منصفانه شناسایی کند.
ملاحظات حسابرسی و افشا
- استفاده از قیمت‌های اعلام‌شده توسط دلالان باید با مستندات کافی، افشای منابع قیمت، و تحلیل قابلیت اتکا همراه باشد.
- اگر قیمت‌های حاصل از بازار دلال‌محور با مدل‌های ارزش‌گذاری داخلی تعدیل شوند، باید این موضوع با ذکر میزان تعدیلات و سطح ورودی‌ها افشا شود.
- حسابرسان معمولاً حساسیت بیشتری به استفاده از بازارهای دلال‌محور دارند، زیرا ریسک سوگیری یا عدم شفافیت اطلاعات در این بازارها بالاتر است.
جمع‌بندی
بازارهای دلال‌محور اگرچه فاقد شفافیت بازارهای رسمی هستند، اما می‌توانند منابع معتبری برای تعیین ارزش منصفانه باشند، مشروط بر آنکه داده‌ها قابل اتکا، عمومی و نماینده رفتار بازار باشند. قضاوت حرفه‌ای و مستندسازی قوی در استفاده از این بازارها نقش کلیدی دارد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل