در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، دیدگاه مشارکت‌کننده بازار به معنای نگرش و فرضیاتی است که یک خریدار یا فروشنده فرضیِ مستقل، آگاه، مطلع، و مایل به انجام معامله، نسبت به یک دارایی یا بدهی دارد. این مفهوم هسته اصلی تعریف ارزش منصفانه است، زیرا استاندارد ۴۲ صراحتاً تأکید می‌کند که ارزش منصفانه باید نه بر مبنای دیدگاه خاص واحد تجاری، بلکه بر اساس آنچه مشارکت‌کنندگان بازار فرض می‌کنند یا انجام می‌دهند تعیین شود.
اصول بنیادین
- بازارمحور بودن، نه نهادمحور بودن:
ارزش منصفانه نظریه‌ای ذهنی از نگاه بازار است، نه قیمت اختصاصی برای یک نهاد خاص. - فرضیات مشارکت‌کننده بازار:
باید فرض شود مشارکت‌کننده بازار، دانش کافی از دارایی یا بدهی دارد، عقلایی و مستقل است، و بر مبنای اطلاعات در دسترس، تصمیم‌گیری می‌کند. - پذیرش سطحی از ریسک:
دیدگاه مشارکت‌کننده بازار دربرگیرنده این واقعیت است که افراد بازار، ریسک‌های مشخصی را در تحلیل خود لحاظ می‌کنند و به‌دنبال بازده متناسب با آن ریسک‌ها هستند.
مثال‌های کاربردی
- تعیین ارزش منصفانه یک زمین بایر در منطقه در حال توسعه:
ممکن است واحد تجاری قصد داشته باشد روی این زمین، کارخانه‌ای راه‌اندازی کند، اما اگر مشارکت‌کنندگان بازار آن زمین را به‌عنوان پروژه مسکونی ارزیابی کنند و حاضر باشند بابت آن مبلغ مشخصی بپردازند، این مبلغ بازار مبنای ارزش منصفانه خواهد بود، نه برنامه‌های خاص شرکت. - فناوری اختصاصی توسعه‌یافته توسط شرکت:
شرکت ممکن است برای خود ارزش زیادی به فناوری قائل باشد، اما باید دید مشارکت‌کنندگان بازار با چه فرضیاتی آن را ارزش‌گذاری می‌کنند؛ مثلاً آیا آن فناوری قابل فروش است؟ یا آیا جایگزین‌پذیر است؟ - دارایی‌های غیرمالی در بازار غیرفعال:
اگر داده‌های بازار فعال وجود نداشته باشد، باید با استفاده از مدل‌هایی مانند تنزیل جریان‌های نقدی، ولی بر اساس فرضیات مشارکت‌کننده بازار (نه واحد تجاری)، ارزش‌گذاری انجام شود.
تفاوت با دیدگاه واحد تجاری
- دیدگاه مشارکت‌کننده بازار: فرضیاتی را لحاظ می‌کند که فعالان مستقل بازار در شرایط جاری منطقی می‌دانند.
- دیدگاه واحد تجاری: می‌تواند تحت تأثیر اهداف استراتژیک، نیازهای خاص یا محدودیت‌های داخلی باشد که برای بازار، قابل مشاهده یا قابل پذیرش نیست.
استاندارد ۴۲ تصریح می‌کند که این دیدگاه‌های خاص نباید در اندازه‌گیری ارزش منصفانه لحاظ شوند.
چالش‌ها و ملاحظات
- قضاوت حرفه‌ای بالا: در نبود قیمت‌های نقل‌شده یا بازار فعال، تحلیل فرضیات مشارکت‌کننده بازار مستلزم شناخت عمیق از صنعت، شرایط اقتصادی و رفتار بازار است.
- ریسک سوگیری: مدیران ممکن است ناآگاهانه یا آگاهانه، دیدگاه خود را به جای دیدگاه بازار جای دهند؛ بنابراین ارزیابی‌های حسابرس در این زمینه بسیار مهم است.
- پیچیدگی در دارایی‌های منحصربه‌فرد: هرچه دارایی یا بدهی خاص‌تر و غیرقابل مقایسه‌تر باشد، تحلیل دیدگاه مشارکت‌کننده بازار سخت‌تر و حساس‌تر خواهد بود.
کاربرد در روش‌های ارزش‌گذاری
تمام تکنیک‌های ارزش‌گذاری مانند رویکرد درآمدی، بازارمحور یا بهای تمام‌شده جایگزینی، باید بر پایه دیدگاه مشارکت‌کننده بازار تنظیم شوند.
برای مثال:
- نرخ تنزیل در DCF باید با نرخ مورد انتظار بازار هماهنگ باشد.
- مفروضات رشد، بهای جایگزینی، یا درصد صرف ریسک، باید منعکس‌کننده ارزیابی بازار باشند.
جمع‌بندی
مفهوم دیدگاه مشارکت‌کننده بازار، قلب تپنده اندازه‌گیری ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است. این دیدگاه تضمین می‌کند که اطلاعات مالی واحد تجاری، بازتابی واقع‌گرایانه و بی‌طرفانه از ارزش اقتصادی دارایی‌ها و بدهی‌ها در بازار باشد، نه تفسیر شخصی یا خوش‌بینانه شرکت.
درک و به‌کارگیری صحیح این مفهوم، مستلزم بلوغ حرفه‌ای، تحلیل بازار، و اجتناب از سوگیری‌های مدیریتی است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل