مزارعه در اصطلاح قراردادی است که به موجب آن، یکی از طرفین قرارداد، زمینی را برای مدت معین در اختیار دیگری قرار می دهد که آن را زراعت کرده و حاصل را با هم تقسیم کنند. در قرارداد مزارعه، صاحب زمین را مزارع و کسی که روی زمین کار می کند را عامل یا زارع می گویند. صاحب زمین لازم نیست شخصا مالک زمین باشد، بلکه اگر وکیل یا ولی مالک نیز باشد کفایت می کند.
تعریف و ماهیت اوراق مزارعه
اوراق مزارعه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده است، ناشر اوراق مزارعه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده با آن وجوه اراضی قابل زراعت خریداری می کند سپس آن اراضی را به قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می کند تا روی آن اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی محصول را با هم تقسیم کنند، در اوراق مزارعه، دارنده اوراق نقش مالک زمین زراعی و ناشر اوراق نقش وکیل مالک و کشاورز نقش عامل (زارع) را ایفا می کند، پس اوراق مزارعه سند مالکیت مشاع دارنده اوراق بر اراضی مزروعی معین می باشد.
اوراق مزارعه به تبع قرارداد مزارعه منحصر در باب زراعت است و شامل همه انواع محصولات زراعی می شود. شیوه اجرایی استفاده از این اوراق باید بدین شکل باشد که یک موسسه مالی فعال در بخش کشاورزی با مطالعات اولیه و شناسایی اراضی مناسب زراعت، متناسب با ارزش خرید و آماده سازی آن اراضی، اوراق مزارعه منتشر و در اختیار متقاضیان قرار می دهد، سپس با وجوه حاصل از واگذاری اوراق، آن اراضی را خریداری و برای زراعت آماده سازی می کند؛ فعالیت هایی چون تسطیح، زه کشی، کانال کشی، خیابان کشی و ... سپس اراضی آماده زراعت را به قرارداد مزارعه به زراعین و کشاورزان بدون زمین می دهد تا روی آن زراعت و در پایان سال زراعی، محصول به دست آمده را طبق قرارداد تقسیم کنند. موسسه مالی بعد از تحویل گرفتن سهم صاحبان اوراق ( صاحبان اراضی) از محصول و فروش آن ها در بازار محصولات کشاورزی، ابتدا حق الوکاله خود را بر می دارد، سپس باقیمانده سود را بین صاحبان اوراق تقسیم می کند. این رویه تا زمانی که موسسه مالی منحل نشده است همه ساله تکرار می شود.
سود اوراق مزارعه به صورت متعارف به دوره زراعی بستگی داشته و در اکثر محصولات سالانه است. مقدار سود نیز به عوامل زیادی چون میزان تولید (محصول)، قیمت بازار و مدیریت هزینه های تولید بستگی دارد و به طور کامل متغیر است. به این معنی که موسسه ناشر گرچه بر حسب سال های گذشته و پیش بینی وضعیت آینده می تواند دامنه تغییرات سود اوراق را برآورد کند، اما سود واقعی در پایان سال مالی مشخص می شود.
بازار ثانوی اوراق مزارعه
دارنده اوراق مزارعه می تواند اوراق را نگهداری کرده و در پایان هر دوره زراعی از سود اوراق استفاده کند، کما این که می تواند در مواقع نیاز به نقدینگی، آن ها را در بازار ثانوی بفروشد. از آن جا که اوراق مزارعه بیانگر مالکیت دارنده ورق نسبت به سهم مشاعی از اراضی زراعی است، انتظار می رود افزون بر سود حاصل از زراعت، ارزش اراضی زراعی نیز به تناسب نرخ تورم افزایش پیدا کند، در نتیجه به طور طبیعی قیمت اوراق مزارعه بیشتر از قیمت اصلی آن ها خواهد بود، به عبارت دقیق تر قیمت اوراق مزارعه در بازار ثانوی تابع دو عامل خواهد بود. نخست رشد ارزش زمین که به طور متعارف مساوی یا بیشتر از نرخ تورم است. دوم، سود سالانه که فروشنده و خریدار برای هر سال مالی از اوراق انتظار دارند. هر چه به پایان سال زراعی نزدیک شویم، قیمت اوراق مزارعه از این جهت افزایش می یابد و بعد از تقسیم سود، تاثیر این عامل روی قیمت از بین می رود، سپس با گذشت زمان، دوباره تاثیرش شروع می شود.
