بزارهای مالی را میتوان به دو دسته اصلی به شرح زیر از یکدیگر متمایز کرد:
۱ . ابزارهای پایه (Basic Instruments)
ابزارهای پایه را میتوان به شرح اقلام زیر دانست. این ابزارها اغلب دارای ارزش و قیمت مشخص شده می‌باشند:
۱ . ۱ . اوراق بهادار: شامل انواع سهام عادی، سهام ممتاز، اوراق مشارکت، اوراق قرضه، و اوراق خزانه دولتی.
۱ . ۲ . کالا: شامل کالاهایی که مقدار و کیفیت آنها استاندارد شده است، مانند نفت یا تولیدات صنعتی همچون شمش فولاد، شمشال سرب یا شمشه مس یا کالاهای کشاورزی مانند گندم، ذرت، سویا یا فلزات گرانبها: مانند طلا، نقره، پلاتین، و تیتانیوم.
۱ . ۳. انواع ارزها: مانند دلار آمریکا، یورو اتحادیه اروپایی، ین ژاپن، و یوان چین.
۲ . ابزارهای مشتقه (Derivatives)
ابزارهایی هستند که ارزش آنها بر اساس ارزش یک دارایی پایه تعیین می‌گردد و در واقع از آن دارایی‌ها مشتق می‌شوند. انواع ابزارهای مشتقه را میتوان به شرح زیر برشمرد:
۲ . ۱ . پیمان‌های آتی (Forwards)
قراردادهایی که طی آن طرفین توافق می‌کنند در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار معینی از دارایی موضوع قرارداد را به قیمت توافق شده با یکدیگر معامله نمایند. در این قراردادها کمیت، کیفیت، خصوصیات ابزار پایه و تاریخ و محل دقیق تحویل آنها بر اساس ضوابط بورس استاندارد نشده است و با توجه به این که عموما طرفین قرارداد در زمان عقد آن مبلغی را به عنوان سپرده پرداخت نمی‌کنند خطر عدم ایفای تعهد ( نکول ) توسط یکی از طرفین را دارد.
۲ . ۲ . قراردادهای آتی (Futures)
قراردادهای آتی را میتوان مشابه پیمان‌های آتی تلقی نمود، با این تفاوت که قرارداد های آتی استاندارد هستند و کمیت، کیفیت، و کلیه خصوصیات ابزار پایه و تاریخ و محل دقیق تحویل آنها بر اساس ضوابط بورس استاندارد شده است. به دلیل استاندارد بودن این ابزارها میتوان انواع مختلف آنها را با یکدیگر معاوضه و معامله کرد.
۲ . ۳ .اختیار معامله (Option)
قراردادی است که یک طرف معامله اختیار دارد (نه الزام و تعهد) که مقدار معینی از دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در زمان مشخص بخرد یا بفروشد. در این قراردادها در هنگام عقد قرارداد مبلغی به عنوان سپرده پرداخت می‌شود که در صورت انصراف طرف معامله از انجام آن، این مبلغ از دست خواهد رفت. اختیار معامله را میتوان به دو نوع به شرح زیر تفکیک نمود:
۲ . ۳ . ۱ . اختیار خرید (Call Option) قرارداد خرید یک دارایی به قیمت معیین که در آن فروشنده اختیار خرید متعهد است در صورتی که خریدار اختیار خرید اقدام به اعمال حق خود برای خرید دارایی کند، آن دارایی را به قیمت توافق شده به وی واگذار نماید.
۲ . ۳ . ۲ . اختیار فروش (Put Option) قرارداد فروش یک دارایی به قیمت معیین که در آن فروشنده اختیار فروش متعهد است در صورتی که خریدار اختیار فروش اقدام به اعمال حق خود برای فروش دارایی کند، آن دارایی را به قیمت توافق شده از وی خریداری نماید.
۲ . ۴ . سوآپ یا قرارداد معاوضه (Swap)
قراردادی است که طی آن مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با یکدیگر معاوضه می‌شود. به بیان دیگر مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ شناور با مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ ثابت معاوضه شده و افرادی که قصد دارند از نوسانات قیمت پرهیز کنند جریان‌های نقد ثابت را ترجیح داده و افرادی دیگر هم با پذیرش ریسک بیشتر جریان‌های نقد شناور را برمی‌گزینند.
