ورودی‌های غیرقابل مشاهده

ورودی‌های غیرقابل مشاهده به داده‌ها، مفروضات یا برآوردهایی اطلاق می‌شود که از بازارهای عمومی یا منابع اطلاعاتی قابل مشاهده به‌دست نمی‌آیند، بلکه مبتنی بر دیدگاه، تحلیل، تجربه یا قضاوت واحد تجاری یا متخصصان ارزش‌گذاری هستند. این ورودی‌ها در سطح ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ قرار می‌گیرند و به‌عنوان پایین‌ترین سطح اتکاپذیری در اندازه‌گیری‌های ارزش منصفانه شناخته می‌شوند.

در مواردی که اطلاعات بازار در دسترس نیست یا دارایی/بدهی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد و غیرقابل مقایسه است، واحد تجاری ناچار به استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده در مدل‌های ارزش‌گذاری خود خواهد بود. با این حال، استاندارد تأکید می‌کند که حتی در این شرایط نیز، این ورودی‌ها باید تا حد امکان بر پایه مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار و مستندات منطقی استوار باشند.

ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های غیرقابل مشاهده

1. فاقد پشتوانه اطلاعاتی بازار
   این ورودی‌ها در بازارهای عمومی اعلام نمی‌شوند و از قیمت‌های معاملاتی، نرخ‌های رسمی، یا گزارش‌های عمومی به‌دست نمی‌آیند.
2. وابسته به قضاوت حرفه‌ای
   برای تعیین این ورودی‌ها، تحلیل‌گران یا مدیران مالی باید از برآوردهای داخلی، مدل‌های پیچیده یا مفروضات تخصصی استفاده کنند.
3. پوشش‌دهنده‌ی ویژگی‌های منحصربه‌فرد دارایی‌ها
   این ورودی‌ها برای دارایی‌هایی استفاده می‌شوند که به‌دلیل خاص بودن، نداشتن بازار فعال یا نوآورانه بودن، امکان مقایسه مستقیم ندارند.
4. لزوم مستندسازی کامل و تحلیل حساسیت
   استفاده از این ورودی‌ها مشروط به افشای جزئیات، توجیه مفروضات و انجام تحلیل حساسیت بر نتایج نهایی است.

کاربردهای رایج در عمل

1. ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود خاص
   شرکت الف دارای پتنتی منحصربه‌فرد در حوزه نانوفناوری است که بازار فعالی برای آن وجود ندارد. مفروضات مربوط به دوره عمر پتنت، میزان فروش احتمالی، نرخ رشد و نرخ تنزیل، همگی ورودی‌های غیرقابل مشاهده‌اند.
2. ارزیابی سهام شرکت غیربورسی خانوادگی
   شرکت ب برای ارزیابی ارزش منصفانه یک سرمایه‌گذاری در شرکت غیربورسی، از مدل درآمدی استفاده می‌کند. مفروضاتی مانند حاشیه سود آینده، نرخ بازگشت سرمایه و هزینه سرمایه، از جمله ورودی‌های سطح ۳ هستند.
3. تعیین ارزش منصفانه یک قرارداد ساخت‌وساز خاص
   شرکت ج دارای قراردادی پیچیده با مشتری خارجی است که ویژگی‌های خاص و غیرقابل مقایسه‌ای دارد. مفروضات مربوط به زمان‌بندی، هزینه‌های تحقق‌نیافته و نرخ ریسک عملیاتی، جزو ورودی‌های غیرقابل مشاهده محسوب می‌شوند.

الزامات افشای مرتبط با ورودی‌های غیرقابل مشاهده

بر اساس استاندارد شماره ۴۲، واحد تجاری موظف است در صورت استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده:

• تکنیک ارزش‌گذاری به‌کاررفته را توضیح دهد.
• مفروضات کلیدی و مبنای انتخاب آن‌ها را افشا کند.
• تحلیل حساسیت ارائه دهد (مثلاً اثر تغییر نرخ تنزیل یا نرخ رشد بر ارزش نهایی).
• هرگونه تغییر در ورودی‌ها یا تکنیک را از یک دوره به دوره دیگر گزارش دهد.

ملاحظات حرفه‌ای

• از ورودی‌های غیرقابل مشاهده تنها زمانی باید استفاده شود که ورودی‌های قابل مشاهده وجود نداشته باشند.
• در تعیین این ورودی‌ها، تا حد ممکن باید از داده‌های بازار مشابه یا استنتاج‌شده استفاده شود.
• مستندسازی دقیق، شفاف‌سازی مفروضات و تحلیل سناریوها، شرط استفاده حرفه‌ای از این ورودی‌هاست.
• افشای کافی برای کاهش ابهام و افزایش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی الزامی است.

نتیجه‌گیری

ورودی‌های غیرقابل مشاهده، آخرین گزینه در ارزش‌گذاری هستند—اولین انتخاب. هرچند در بسیاری از شرایط پیچیده و خاص، چاره‌ای جز استفاده از آن‌ها وجود ندارد، اما استفاده حرفه‌ای، مسئولانه و شفاف از این ورودی‌ها، نیازمند سطح بالایی از تخصص، قضاوت و مستندسازی است. اگرچه این ورودی‌ها از نظر استاندارد مجازند، اما همواره با این شرط که مفروضات آن‌ها به‌نحوی منطقی، بازارمحور و منطبق با شرایط دارایی یا بدهی باشند—صرفاً براساس میل یا استدلال درونی مدیریت

گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل.

ورودی‌های قابل مشاهده

ورودی‌های قابل مشاهده به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که از بازارهای فعال یا منابع عمومی و معتبر به‌دست می‌آیند و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در تکنیک‌های ارزش‌گذاری به‌کار می‌روند. در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، این ورودی‌ها نقش اساسی در تعیین قابلیت اتکا، عینیت و شفافیت سنجش ارزش منصفانه ایفا می‌کنند و به همین دلیل در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه، نسبت به ورودی‌های غیرقابل مشاهده اولویت دارند.

بر اساس این استاندارد، هرگاه واحد تجاری قصد دارد ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی را برآورد کند، باید تا حد امکان از ورودی‌هایی استفاده کند که در بازار قابل مشاهده و قابل تأیید هستند نه از مفروضات داخلی یا برآوردهای ذهنی.

ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های قابل مشاهده

1. قابلیت دسترسی عمومی
   اطلاعات باید از منابعی به‌دست آیند که در دسترس بازار یا عموم هستند؛ مانند بورس‌ها، سامانه‌های معاملاتی رسمی، گزارش‌های قیمت‌گذاری، یا بانک‌های اطلاعاتی معتبر.
2. مبتنی بر معاملات واقعی یا قیمت‌های اعلامی
   این ورودی‌ها می‌توانند شامل قیمت‌های روز بازار، نرخ بهره، نرخ ارز، اسپردهای اعتباری، یا پارامترهای ریسک استخراج‌شده از بازار باشند.
3. مستقل از واحد تجاری
   این داده‌ها باید از دیدگاه مشارکت‌کنندگان بازار تهیه شده باشند نه از دیدگاه خاص یا نیت مدیریتی واحد تجاری.
4. قابلیت استفاده در مدل‌های مختلف ارزش‌گذاری
   ورودی‌های قابل مشاهده می‌توانند در تکنیک‌های گوناگون مانند روش بازار، درآمدی یا هزینه‌ای استفاده شوند.

مصادیق رایج ورودی‌های قابل مشاهده

جایگاه در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه

در استاندارد شماره ۴۲، سه سطح برای ورودی‌های ارزش‌گذاری تعریف شده است:

• سطح ۱: قیمت‌های اعلام‌شده برای اقلام دقیقاً یکسان در بازار فعال → کاملاً قابل مشاهده
• سطح ۲: ورودی‌هایی که به‌طور مستقیم قابل مشاهده نیستند، اما از داده‌های بازار مشتق شده‌اند → تا حد زیادی قابل مشاهده
• سطح ۳: ورودی‌های غیرقابل مشاهده → مبتنی بر مفروضات داخلی و قضاوت حرفه‌ای

ورودی‌های قابل مشاهده، اغلب در سطوح ۱ و ۲ قرار دارند و استفاده از آن‌ها توصیه مؤکد استاندارد است، چرا که دقت و بی‌طرفی سنجش را تضمین می‌کنند.

مثال‌های کاربردی

1. ارزش‌گذاری سهام بورسی
   شرکت الف برای ارزش‌گذاری سهام بانک ملت، از قیمت پایانی روزانه در بورس تهران استفاده می‌کند. این قیمت، یک ورودی کاملاً قابل مشاهده (سطح ۱) است.
2. مدل جریان نقدی تنزیل‌شده (DCF)
   شرکت ب نرخ تنزیل را بر اساس نرخ سود اوراق دولتی پنج‌ساله به‌اضافه اسپرد اعتباری استخراج‌شده از بازار تعیین می‌کند. هر دو نرخ، ورودی‌های قابل مشاهده‌اند (سطح ۲).
3. ارزیابی ابزار ارزی مشتقه
   شرکت ج برای ارزش‌گذاری یک قرارداد اختیار معامله ارزی، از نرخ‌های لحظه‌ای ارز و نوسانات ضمنی بازار استفاده می‌کند. این اطلاعات از منابع عمومی استخراج شده‌اند و ورودی‌های قابل مشاهده به شمار می‌روند.

ملاحظات حرفه‌ای در استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده

• اطمینان از روزآمد بودن اطلاعات: فقط داده‌هایی که مربوط به تاریخ اندازه‌گیری هستند قابل استفاده‌اند.
• بررسی منبع داده: اطلاعات باید از منابع معتبر، عمومی و بازارمحور استخراج شده باشند نه  از تخمین‌های تحلیل‌گران داخلی.
• درک وابستگی بین ورودی‌ها: برخی ورودی‌های قابل مشاهده ممکن است به هم وابسته باشند؛ مانند نرخ بهره و تورم. این وابستگی‌ها باید در مدل لحاظ شوند.
• افشای منابع و مفروضات: واحد تجاری باید ورودی‌های اصلی مورد استفاده در سنجش ارزش منصفانه را در یادداشت‌های توضیحی افشا کند.

نتیجه‌گیری

ورودی‌های قابل مشاهده، ستون فقرات سنجش بی‌طرف و مبتنی بر بازار در چارچوب استاندارد شماره ۴۲ هستند. استفاده حداکثری از این ورودی‌ها، باعث افزایش قابلیت اتکا، شفافیت و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی می‌شود. برعکس، اتکاء بیش‌ازحد به ورودی‌های غیرقابل مشاهده، ریسک سوگیری، نوسان‌پذیری و پیچیدگی را افزایش می‌دهد. حسابداران حرفه‌ای باید مهارت تشخیص، انتخاب، ترکیب و افشای این ورودی‌ها را به‌عنوان بخشی از تخصص ارزش‌گذاری خود تقویت کنند.

این مفهوم بخشی از چارچوب استانددارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

تکنیک ارزش‌گذاری

تکنیک ارزش‌گذاری به روش یا مدل تحلیلی‌ای اطلاق می‌شود که برای تخمین ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی و اعمال شوند که هم‌راستا با مفاهیم بنیادین استاندارد، از جمله قیمت خروج، مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار، شرایط جاری بازار، و سلسله‌مراتب ورودی‌ها باشند.

انتخاب تکنیک مناسب، بستگی به ماهیت دارایی یا بدهی، میزان دسترسی به داده‌های بازار، و سطح قابل مشاهده بودن ورودی‌ها دارد. استاندارد به‌صراحت بیان می‌کند که هیچ تکنیکی به‌تنهایی اولویت مطلق ندارد؛ بلکه باید تکنیکی انتخاب شود که در شرایط موجود، بیشترین میزان استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده و کمترین میزان اتکاء بر ورودی‌های غیرقابل مشاهده را ممکن کند.

ویژگی‌های کلیدی تکنیک ارزش‌گذاری

1. سازگاری با فرض بازارمحور بودن
   تکنیک باید بر پایه مفروضاتی باشد که مشارکت‌کنندگان بازار استفاده می‌کنند نه  بر پایه قصد و برنامه داخلی شرکت.
2. روایی نظری و عملی
   تکنیک باید از نظر منطقی، اقتصادی و آماری معتبر باشد و در عمل، برای شرایط مشابه توسط بازار یا متخصصان استفاده شود.
3. قابلیت استفاده از ورودی‌های قابل مشاهده
   در انتخاب تکنیک، اولویت با روش‌هایی است که بتوان در آن‌ها از قیمت‌های بازار یا داده‌های قابل مشاهده استفاده کرد.
4. قابلیت تکرار و مستندسازی
   تکنیک باید به‌گونه‌ای باشد که در دوره‌های مختلف و توسط افراد مختلف قابل اجرا، تکرار و مستندسازی باشد.
5. پاسخ‌گو به پیچیدگی دارایی/بدهی
   هرچه پیچیدگی دارایی یا بدهی بیشتر باشد (مثلاً ابزارهای مشتقه یا قراردادهای ساختار‌یافته)، تکنیک باید بتواند انعطاف‌پذیری و دقت لازم را فراهم کند.

انواع تکنیک‌های ارزش‌گذاری در استاندارد شماره ۴۲

انتخاب تکنیک مناسب؛ بر اساس شرایط

• در بازارهای فعال و شفاف: معمولاً رویکرد بازار بهترین انتخاب است.
• در صورت فقدان داده‌های بازار و وجود جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌پذیر: رویکرد درآمدی توصیه می‌شود.
• در مواردی که جایگزینی دارایی امکان‌پذیر و قابل برآورد است: می‌توان از رویکرد هزینه‌ای استفاده کرد.

مثال‌های کاربردی

1. سهام معامله‌شونده در بورس
   شرکت الف برای ارزیابی سهام خود در بورس، از تکنیک «رویکرد بازار» با استفاده از قیمت پایانی همان روز در بازار بورس استفاده می‌کند. چون داده‌ها کاملاً قابل مشاهده هستند، این تکنیک ساده و با قابلیت اتکای بالاست.
2. برآورد ارزش پتنت ثبت‌شده
   شرکت ب برای ارزیابی یک حق اختراع، از مدل جریان‌های نقدی تنزیل‌شده استفاده می‌کند. این تکنیک از نوع «رویکرد درآمدی» است و شامل برآورد فروش آتی، نرخ تنزیل و دوره عمر مفید دارایی می‌شود.
3. ارزیابی ساختمان صنعتی خاص
   شرکت ج یک کارخانه با کاربری خاص دارد. بازار فعالی برای فروش آن وجود ندارد، اما هزینه جایگزینی آن قابل برآورد است. از این رو، از «رویکرد هزینه‌ای» برای ارزش‌گذاری استفاده می‌شود.

ملاحظات حرفه‌ای

• انتخاب تکنیک باید مستند، منطقی و قابل توجیه باشد.
• در صورت استفاده از ورودی‌های سطح ۳، حساسیت نتایج به مفروضات کلیدی باید تحلیل و افشا شود.
• اگر چند تکنیک نتایج متفاوت ارائه دهند، باید قضاوت حرفه‌ای برای انتخاب یا میانگین‌گیری مستند شود.
• هرگونه تغییر در تکنیک بین دوره‌ها باید توجیه شود و به‌صورت شفاف افشا گردد.

نتیجه‌گیری

تکنیک ارزش‌گذاری، ابزاری حیاتی برای انتقال مفاهیم نظری ارزش منصفانه به عدد قابل گزارش در صورت‌های مالی است. دقت در انتخاب، طراحی و اجرای این تکنیک‌ها، ضامن اعتبار و شفافیت گزارشگری مالی است. بی‌توجهی به اصول استاندارد در به‌کارگیری این روش‌ها، می‌تواند منجر به ارائه ارزش‌هایی غیرواقعی، سوگیرانه یا غیرقابل دفاع شود. حسابداران و تحلیل‌گران حرفه‌ای باید ضمن تسلط بر مفاهیم، به تکنیک‌های ارزش‌گذاری به‌عنوان ابزاری تخصصی و حساس نگاه کنند، نه صرفاً یک مدل محاسباتی.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

قیمت ورود

قیمت ورود به قیمتی اشاره دارد که یک واحد تجاری برای تحصیل یک دارایی یا پذیرش یک بدهی در یک معامله، پرداخت یا دریافت کرده است. این قیمت، نقطه شروع بسیاری از اندازه‌گیری‌های تاریخی در حسابداری سنتی است؛ از جمله در مدل بهای تمام‌شده، قیمت جایگزینی، یا ارزش استفاده. با این حال، در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، که مبتنی بر مفهوم ارزش منصفانه است، قیمت ورود جایگاه محوری ندارد و به‌صراحت از مفهوم ارزش منصفانه تفکیک می‌شود.

بر اساس این استاندارد، ارزش منصفانه همیشه باید بر پایه قیمت خروج تعیین شود، نه قیمتی که برای ورود به معامله پرداخت شده است. این تمایز ظریف اما بسیار مهم، از سوگیری‌های داخلی و استدلال‌های مدیریتی جلوگیری کرده و مبنای بازارمحور و بی‌طرف را برای گزارشگری مالی فراهم می‌سازد.

ویژگی‌های کلیدی قیمت ورود

1. پایه‌ای برای ثبت اولیه
   در بسیاری از استانداردهای حسابداری، قیمت ورود همان بهای تمام‌شده‌ای است که برای ثبت اولیه دارایی یا بدهی استفاده می‌شود. این قیمت غالباً مستند، قراردادی و قابل تأیید است.
2. مبتنی بر شرایط خاص واحد تجاری
   ممکن است شامل تخفیف‌های خاص، مزایای تجاری، معاملات وابسته، یا شرایط استثنایی باشد که فقط برای همان واحد تجاری وجود داشته است.
3. وابسته به نیت و استراتژی شرکت
   گاه قیمت ورود بازتابی از اهداف خاص واحد تجاری برای تحصیل دارایی یا بدهی خاص است نه شرایط عمومی بازار.
4. قابل استفاده در مدل‌های غیرارزش منصفانه
   در اندازه‌گیری‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی یا مدل‌های جایگزین، قیمت ورود می‌تواند نقش اصلی داشته باشد. اما در چارچوب ارزش منصفانه، این قیمت فقط در شرایط خاص و به‌عنوان نقطه مرجع اولیه در نظر گرفته می‌شود.

تمایز قیمت ورود از قیمت خروج در استاندارد شماره ۴۲

آیا قیمت ورود می‌تواند معادل ارزش منصفانه باشد؟

در برخی موارد خاص، به‌ویژه زمانی که دارایی یا بدهی به‌تازگی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار تحصیل شده است، ممکن است قیمت ورود و قیمت خروج برابر باشند. اما حتی در این شرایط نیز، استاندارد تأکید دارد که بررسی تطابق مفروضات لازم است.

به عبارت دیگر، قیمت ورود فقط زمانی می‌تواند نشان‌دهنده ارزش منصفانه باشد که:

• معامله منظم بوده باشد.
• طرفین، مشارکت‌کنندگان بازار باشند.
• شرایط معامله، مشابه شرایط بازار آزاد باشد.
• هیچ‌گونه مشوق، تخفیف یا ویژگی خاص در معامله وجود نداشته باشد.

مثال‌های کاربردی

1. تحصیل زمین در بازار آزاد
   شرکت الف، زمینی را در یک معامله عادی و رقابتی خریداری می‌کند. قیمت پرداخت‌شده می‌تواند برابر با ارزش منصفانه باشد، ولی فقط در صورتی که معامله منظم بوده و شرایط بازار رعایت شده باشد.
2. خرید تجهیزات از شرکت وابسته با تخفیف
   شرکت ب تجهیزاتی را از شرکت خواهر خود با قیمت کمتر از بازار خریداری کرده است. این قیمت ورود، نمی‌تواند مبنای ارزش منصفانه باشد چون منعکس‌کننده قیمت خروج در بازار آزاد نیست.
3. پذیرش بدهی در قرارداد ترکیب تجاری
   شرکت ج در تاریخ تملک یک شرکت، بدهی‌های آن را می‌پذیرد. اگر شرایط بازار برای انتقال این بدهی‌ها با مفروضات موجود متفاوت باشد، ارزش منصفانه لزوماً معادل قیمت قرارداد (ورود) نخواهد بود.

ملاحظات حرفه‌ای

• درک تفاوت بین قیمت تاریخی و قیمت بازارمحور برای تعیین ارزش منصفانه ضروری است.
• استفاده از قیمت ورود، تنها زمانی مجاز است که شواهد کافی از منظم بودن معامله و بازارمحور بودن مفروضات وجود داشته باشد.
• حتی در معاملات تازه، قیمت ورود باید با بررسی داده‌های بازار تأیید شود نه فرض شود.

نتیجه‌گیری

قیمت ورود، هرچند در بسیاری از مبانی سنتی حسابداری نقش دارد، اما در چارچوب استاندارد شماره ۴۲ نمی‌تواند مبنای تعیین ارزش منصفانه باشد؛ مگر آنکه دقیقاً منطبق بر مفروضات بازار و شرایط معامله منظم باشد. این تمایز، ستون فقرات تفکیک بین رویکردهای درون‌سازمانی و رویکردهای بازارمحور در گزارشگری مالی است و از اهمیت بالایی در پیشگیری از بیش‌نمایی یا کم‌نمایی دارایی‌ها و بدهی‌ها برخوردار است.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

قیمت خروج

قیمت خروج یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که مبنای اصلی برای تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه به شمار می‌رود. این اصطلاح به قیمتی اشاره دارد که یک دارایی می‌تواند در آن فروخته شود یا یک بدهی می‌تواند به دیگری منتقل گردد، آن‌هم در تاریخ اندازه‌گیری، طی یک معامله منظم و با مشارکت فعالان بازار.

برخلاف برداشت سنتی از «ارزش» که ممکن است مبتنی بر قیمت خرید (قیمت ورود)، هزینه تمام‌شده یا ارزش خاص برای واحد تجاری باشد، قیمت خروج نگاه رو به بیرون دارد؛ یعنی نشان می‌دهد که در بازار، چه قیمتی برای «ترک کردن» دارایی یا بدهی پذیرفته می‌شود نه  وارد شدن به آن.

ویژگی‌های کلیدی قیمت خروج

1. بازارمحور بودن
   قیمت خروج باید بر پایه اطلاعات بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار باشد نه دیدگاه یا ارزش خاص شرکت.
2. بر اساس فروش دارایی یا انتقال بدهی
   قیمت خروج معادل قیمتی است که دارایی در آن به فروش می‌رسد یا بدهی در آن به طرف ثالث منتقل می‌شود نه قیمت خرید، جایگزینی یا بازپرداخت آن.
3. در تاریخ مشخص
   قیمت خروج در تاریخ اندازه‌گیری تعیین می‌شود؛ یعنی نباید تحت تأثیر اطلاعات پس از آن تاریخ یا پیش‌بینی‌های آتی باشد.
4. برآمده از معامله منظم
   این قیمت تنها زمانی معتبر است که در شرایط عادی بازار و بدون فشار، اضطرار یا اجبار به‌دست آمده باشد.
5. عدم وابستگی به نیت مدیریت
   اینکه شرکت قصد نگهداری دارایی را دارد یا نه، یا اینکه قصد بازخرید بدهی را دارد یا نه، بر قیمت خروج اثری ندارد. مبنا فقط دیدگاه بازار است.

جایگاه قیمت خروج در استاندارد شماره ۴۲

در بندهای نخست استاندارد آمده که:
«ارزش منصفانه، قیمتی است برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری؛ نه قیمتی که واحد تجاری برای کسب دارایی یا پرداخت بدهی می‌پردازد.»
این تعریف، به‌وضوح قیمت خروج را به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه معرفی می‌کند و هرگونه رویکرد جایگزین مانند قیمت ورود یا ارزش خاص را کنار می‌گذارد.

تمایز قیمت خروج با سایر قیمت‌گذاری‌ها

مثال‌های کاربردی

1. سهام بورسی در پایان سال
   شرکت الف، سهام شرکت فولاد مبارکه را در پایان سال مالی در اختیار دارد. قیمت خروج، معادل قیمت پایانی سهام در بازار بورس در تاریخ ترازنامه است حتی اگر شرکت قصد فروش نداشته باشد یا قیمت خرید بالاتر بوده باشد.
2. دارایی مستهلک‌شده با بازار ضعیف
   شرکت ب، ماشین‌آلاتی دارد که برای فروش گذاشته شده‌اند. کارشناسان قیمت فروش را در بازار دست‌دوم حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد می‌کنند. این عدد، قیمت خروج است حتی اگر شرکت ۴۰۰ میلیون تومان برای خرید آن‌ها هزینه کرده باشد.
3. بدهی بلندمدت قابل انتقال
   شرکت ج بدهی‌ای دارد که در بازار اوراق بدهی قابل فروش است. اگر این بدهی را بتوان در بازار با ۹۰٪ ارزش اسمی به طرف دیگری منتقل کرد، قیمت خروج آن همان ۹۰٪ است نه ارزش اسمی ۱۰۰٪ یا مبلغی که شرکت برنامه دارد بازپرداخت کند.

ملاحظات حرفه‌ای در تعیین قیمت خروج

• شناسایی بازار اصلی یا بازار باصرفه‌تر
  قیمت خروج باید از بازاری استخراج شود که فعال‌ترین یا اقتصادی‌ترین بازار برای دارایی یا بدهی موردنظر باشد.
• تشخیص اینکه قیمت، خروجی است یا ورودی
  بعضی داده‌ها ممکن است ظاهر قیمتی داشته باشند، ولی در واقع قیمت ورود (مثلاً بهای تمام‌شده یا هزینه جایگزینی) باشند—not قیمت واقعی خروج.
• استفاده از تکنیک‌های ارزش‌گذاری
  اگر قیمت بازار مستقیم در دسترس نباشد، باید از روش‌هایی مانند مقایسه با معاملات مشابه یا مدل‌های جریان نقدی استفاده کرد، با فرض فروش دارایی یا انتقال بدهی نه نگهداری آن.

نتیجه‌گیری

قیمت خروج، ستون فقرات سنجش ارزش منصفانه در استاندارد شماره ۴۲ است. این مفهوم، نقطه‌ی تقاطع بازار، بی‌طرفی، و واقع‌گرایی در گزارشگری مالی است. با تمرکز بر آنچه «بازار حاضر است بپردازد»، نه آنچه شرکت تمایل دارد، قیمت خروج ابزار قدرتمندی برای جلوگیری از سوگیری، بیش‌اظهاری یا کم‌اظهاری در ارزش‌گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها فراهم می‌کند. درک دقیق این مفهوم و تمایز آن با قیمت ورود یا ارزش داخلی، از الزامات حرفه‌ای گزارشگری مالی مدرن است.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

تاریخ اندازه‌گیری

تاریخ اندازه‌گیری به زمانی خاص اشاره دارد که در آن، ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی باید تعیین و گزارش شود. این مفهوم به‌ظاهر ساده، نقش بسیار حیاتی در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ ایفا می‌کند، چرا که ارزش منصفانه، مفهومی پویا و مبتنی بر شرایط جاری بازار است و بنابراین باید در یک نقطه‌ی زمانی مشخص و قابل دفاع سنجیده شود.

در استاندارد، به‌صراحت ذکر شده که سنجش ارزش منصفانه همیشه باید به تاریخی معین و مستند مرتبط باشد؛ خواه این تاریخ، پایان دوره مالی باشد یا تاریخی خاص به موجب رویدادهایی مانند ترکیب تجاری، انتقال دارایی، یا الزام قانونی. دقت در انتخاب و مستندسازی «تاریخ اندازه‌گیری» تأثیر مستقیمی بر اعتبار، قابلیت اتکا، و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی دارد.

ویژگی‌های کلیدی تاریخ اندازه‌گیری

1. تعیین‌کننده‌ی چارچوب زمانی قیمت‌گذاری
   کلیه داده‌ها، مفروضات، نرخ‌ها، شرایط بازار، و تکنیک‌های ارزش‌گذاری باید به وضعیت موجود در همین تاریخ استناد داشته باشند.
2. پایه‌ی سنجش ارزش منصفانه
   اگرچه ارزش منصفانه بر مبنای مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار سنجیده می‌شود، اما این مفروضات باید دقیقاً در تاریخ اندازه‌گیری جاری باشند.
3. عدم توجه به رویدادهای بعدی
   اطلاعاتی که پس از تاریخ اندازه‌گیری به‌دست می‌آیند حتی اگر مهم یا تأثیرگذار باشند—نباید در تعیین ارزش منصفانه لحاظ شوند، مگر در صورت وجود الزامات خاص افشایی.
4. ثبات رویه و مستندسازی
   انتخاب تاریخ اندازه‌گیری باید طبق رویه‌ای یکسان و قابل دفاع باشد و در اسناد پشتوانه، صریحاً ذکر شود.

موقعیت‌های رایج تاریخ اندازه‌گیری در عمل

اهمیت تاریخ اندازه‌گیری در سنجش ارزش منصفانه

چون ارزش منصفانه بر شرایط جاری بازار تکیه دارد، هرگونه تغییر در نرخ بهره، قیمت‌های بازار، اخبار اقتصادی یا تحولات سیاسی می‌تواند بر نتیجه نهایی اثر بگذارد. اگر واحد تجاری در تاریخ نادرستی اقدام به اندازه‌گیری کند، یا داده‌هایی خارج از تاریخ اندازه‌گیری لحاظ نماید، خروجی نهایی بی‌اعتبار خواهد شد.

برای مثال، اگر تاریخ گزارشگری ۲۹ اسفند باشد اما شرکت داده‌های ۵ فروردین را در مدل تنزیل جریان‌های نقدی لحاظ کند، این عمل ناقض استاندارد است حتی  اگر اطلاعات فروردین دقیق‌تر یا واقعی‌تر باشد.

مثال‌های کاربردی

1. پایان سال مالی
   شرکت الف در پایان سال مالی ۲۹ اسفند اقدام به ارزش‌گذاری دارایی‌های مالی خود می‌کند. نرخ بهره بین‌بانکی و قیمت بازار سهام در همان تاریخ باید مبنای تعیین ارزش منصفانه باشد، نه قیمت‌های روزهای قبل یا بعد.
2. ترکیب تجاری
   شرکت ب در تاریخ ۱۰ خرداد کنترل شرکت ج را به‌دست می‌آورد. تمام دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت ج باید در این تاریخ بر مبنای ارزش منصفانه سنجیده شوند، حتی اگر مذاکرات و توافق‌ها از قبل انجام شده باشد.
3. رویداد بعد از تاریخ ترازنامه
   شرکت د یک ملک را در ۱۵ فروردین می‌فروشد و قیمت فروش از ارزش دفتری آن در ۲۹ اسفند بالاتر است. این رویداد، ارزش منصفانه ملک را در تاریخ ترازنامه تغییر نمی‌دهد، اما ممکن است در یادداشت‌های توضیحی افشا شود.

ملاحظات حرفه‌ای

• نباید داده‌های آتی را وارد مدل کرد، حتی اگر اطلاعات بهتری ارائه دهند.
• در صورت نوسانات بازار، لازم است قیمت‌گذاری در همان تاریخ انجام و مستند شود.
• رویه اندازه‌گیری در تاریخ‌های مشابه باید بین دوره‌ها ثابت بماند، مگر با توجیه منطقی.
• برای ترکیب‌های تجاری، تاریخ کسب کنترل باید دقیقاً مستند و قانونی باشد.

نتیجه‌گیری

«تاریخ اندازه‌گیری» نقطه‌ی لنگر ارزش منصفانه است. بی‌توجهی به آن یا استفاده از داده‌های خارج از بازه‌ی زمانی مقرر، می‌تواند موجب تحریف صورت‌های مالی، تضییع حقوق ذی‌نفعان و خدشه به اعتبار گزارشگری مالی شود. در چارچوب استاندارد شماره ۴۲، هر سنجش ارزش منصفانه، بدون تعیین تاریخ اندازه‌گیری روشن، ناقص و فاقد قابلیت اتکاست. مسئولیت حسابدار حرفه‌ای آن است که این تاریخ را با دقت انتخاب، مستند و اعمال کند.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

مشارکت‌کنندگان بازار

مشارکت‌کنندگان بازار یکی از مفاهیم بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که نقش محوری در تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه ایفا می‌کند. این اصطلاح به گروهی فرضی از خریداران و فروشندگان در بازار اشاره دارد که واجد شرایط مشخصی هستند و تصمیم‌هایشان مبنای تعیین قیمت‌های بازارمحور است. هدف از تعریف این گروه، حذف سوگیری‌های خاص واحد تجاری و جایگزینی آن با نگرشی بی‌طرف، عمومی و اقتصادی است.

مطابق استاندارد، هنگام سنجش ارزش منصفانه، واحد تجاری نباید فقط بر مفروضات یا قصد و نیت خود تکیه کند؛ بلکه باید فرض کند که معامله میان مشارکت‌کنندگان بازار انجام می‌شود؛ حتی اگر در عمل چنین معامله‌ای صورت نگرفته باشد.

ویژگی‌های کلیدی مشارکت‌کنندگان بازار

1. مستقل بودن
   طرفین معامله باید مستقل از یکدیگر باشند. روابط وابسته یا کنترل‌کننده (مانند شرکت مادر و فرعی، یا شرکت‌های زیرمجموعه یک گروه) شرایط این تعریف را نقض می‌کند.
2. آگاهی و اطلاعات کافی
   مشارکت‌کنندگان بازار فرض می‌شوند که دارای اطلاعات مرتبط، قابل‌اتکا، و کافی در مورد دارایی یا بدهی، شرایط بازار، و عوامل اقتصادی تأثیرگذار هستند.
3. توانایی مالی برای انجام معامله
   این اشخاص یا واحدهای تجاری باید منابع مالی لازم برای خرید دارایی یا پذیرش بدهی را در اختیار داشته باشند.
4. تمایل به انجام معامله
   مشارکت‌کنندگان بازار تمایل دارند، نه الزام. یعنی بر اساس تحلیل عقلایی و ارزیابی شرایط، تصمیم به خرید یا فروش می‌گیرند؛ نه تحت فشار، بحران یا اجبار.
5. رفتار منطقی و اقتصادی
   آن‌ها فرض می‌شوند که برای کسب منافع اقتصادی اقدام می‌کنند و تصمیماتشان مبتنی بر تحلیل‌های مالی، مقایسه گزینه‌ها و انتظارات بازدهی است.

نقش مشارکت‌کنندگان بازار در سنجش ارزش منصفانه

در تعریف ارزش منصفانه آمده است:
«قیمتی که برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری حاصل می‌شود.»
بنابراین، بدون تعریف دقیق این مشارکت‌کنندگان، سنجش ارزش منصفانه فاقد معنای مشخص خواهد بود.

واحد تجاری باید مفروضات خود را بر مبنای دیدگاه این مشارکت‌کنندگان تنظیم کند؛ یعنی حتی اگر قصد فروش دارایی را نداشته باشد یا استفاده خاصی از آن داشته باشد، باید بررسی کند که این گروه فرضی از بازار، حاضر است چه قیمتی برای آن بپردازد یا بپذیرد.

مثال‌های کاربردی

1. ارزیابی سهام معامله‌شونده در بورس
   شرکت الف برای سنجش ارزش منصفانه سهام بانک ملت، باید مفروض کند که این سهام در تاریخ گزارشگری بین مشارکت‌کنندگان بازار – یعنی خریداران و فروشندگان عادی بورس – معامله می‌شود، نه بر اساس قیمت خرید اولیه یا ارزش تحلیلی داخلی.
2. برآورد ارزش تجهیزات صنعتی خاص
   شرکت ب دارای تجهیزات تولیدی خاصی است. اگرچه قصد فروش ندارد، برای گزارشگری مالی باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار (مثلاً شرکت‌های مشابه یا فعالان صنعت) مایل به خرید این تجهیزات هستند و با چه قیمتی.
3. تعیین ارزش منصفانه املاک تجاری
   شرکت ج یک واحد تجاری در منطقه تجاری تهران دارد. در ارزیابی ارزش منصفانه، باید مفروضات قیمتی بر مبنای خریداران معمول این نوع ملک (مثل دفاتر شرکت‌ها، خرده‌فروشان، مؤسسات مالی) شکل گیرد، نه خریدار خاصی که حاضر است قیمت بالاتری بپردازد.

ملاحظات حرفه‌ای در تشخیص مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار

• استفاده از داده‌های بازار واقعی و مقایسه‌پذیر
• مستندسازی مفروضات اقتصادی و منابع آن‌ها
• پرهیز از استفاده از دیدگاه خاص شرکت در مدل‌های ارزش‌گذاری
• بررسی اینکه آیا در شرایط خاص، مشارکت‌کنندگان بازار واقعاً حاضر به انجام معامله هستند یا خیر (مثلاً در بازارهای بحرانی)

نتیجه‌گیری

مشارکت‌کنندگان بازار، نقطه‌ی عزیمت در تمامی مفروضات استاندارد شماره ۴۲ درباره ارزش منصفانه هستند. درک صحیح این مفهوم به واحد تجاری کمک می‌کند تا از دیدگاه محدود، ذهنی یا خاص خود فراتر رفته و از دریچه‌ای بی‌طرف، منطقی و اقتصادی، ارزش دارایی‌ها و بدهی‌های خود را ارزیابی کند. این رویکرد، نه‌تنها به بهبود قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی منجر می‌شود، بلکه موجب جلوگیری از ارزش‌گذاری‌های مصنوعی یا سوگیرانه می‌گردد.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

معامله منظم

معامله منظم به معامله‌ای گفته می‌شود که در شرایط عادی بازار، بدون اجبار، اضطرار یا رفتار غیرمعمول انجام می‌شود و طرفین آن، یعنی فروشنده و خریدار، هر دو آگاه، مستقل و دارای تمایل کافی برای انجام معامله هستند. این مفهوم، جزء لاینفک تعریف ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است و تضمین می‌کند که قیمت حاصل از چنین معامله‌ای، بازتابی واقعی از شرایط جاری بازار باشد، نه نتیجه فشارهای بیرونی یا وضعیت غیرعادی اقتصادی.

در بندهای آغازین استاندارد شماره ۴۲، ارزش منصفانه به‌صراحت مبتنی بر «معامله منظم» تعریف شده و هرگونه انحراف از این شرایط می‌تواند منجر به تخمین نادرست ارزش و ارائه‌ی اطلاعات گمراه‌کننده به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی شود.

ویژگی‌های کلیدی معامله منظم

1. فقدان اجبار
   هیچ‌یک از طرفین معامله (اعم از خریدار یا فروشنده) تحت فشار مالی، حقوقی یا عملی برای انجام معامله قرار ندارند. اجبار ممکن است ناشی از بحران نقدینگی، نیاز فوری به دارایی، یا الزام ناشی از قانون یا قرارداد باشد.
2. تمایل متقابل طرفین
   هر دو طرف، با اراده آزاد و بدون اجبار، تصمیم به انجام معامله می‌گیرند. این تمایل باید مستند، منطقی و متناسب با شرایط بازار باشد.
3. دسترسی به اطلاعات کافی
   طرفین معامله باید به اطلاعات کافی، مرتبط و قابل اتکا درباره دارایی یا بدهی موردنظر، شرایط بازار، و ریسک‌های اقتصادی دسترسی داشته باشند.
4. زمان کافی برای بازاریابی
   دارایی یا بدهی موردنظر باید به‌صورت معقول و به‌اندازه‌ی کافی در معرض بازار قرار گرفته باشد تا مشارکت‌کنندگان بازار فرصت ارزیابی، مقایسه و تصمیم‌گیری داشته باشند.
5. انجام معامله در بازار فعال یا باصرفه‌تر
   در حالت ایده‌آل، معامله منظم در بازاری انجام می‌شود که فعال یا باصرفه‌تر بوده و بیشترین حجم و اطلاعات در آن جریان دارد.

چرا معامله منظم در سنجش ارزش منصفانه حیاتی است؟

در صورتی که معامله تحت شرایطی غیرعادی انجام شود (مانند مزایده اضطراری، ورشکستگی، فروش اجباری، یا فقدان بازاریابی مناسب)، قیمت حاصل از آن نمی‌تواند نماینده‌ی ارزش منصفانه باشد. استفاده از چنین قیمت‌هایی ممکن است باعث کم‌نمایی یا بیش‌نمایی ارزش دارایی‌ها و بدهی‌ها در صورت‌های مالی شود.

استاندارد شماره ۴۲ تأکید دارد که حتی اگر قیمت مشاهده‌شده از بازار در دسترس باشد، واحد تجاری باید بررسی کند که آیا معامله واقعاً «منظم» بوده یا نه. در غیر این صورت، آن قیمت نباید مستقیماً به‌عنوان ارزش منصفانه استفاده شود.

مثال‌های کاربردی

1. فروش استاندارد ملک تجاری در بازار آزاد
   شرکت الف ملکی را با درج آگهی در سامانه‌های رسمی و پس از مذاکره با چندین خریدار، با قیمتی مشخص به فروش می‌رساند. این معامله، چون در شرایط بازار آزاد، بدون اجبار، و با بازاریابی کافی انجام شده، یک معامله منظم محسوب می‌شود.
2. فروش اضطراری تجهیزات کارخانه‌ای
   شرکت ب برای پرداخت بدهی بانکی، ناچار می‌شود تجهیزات خود را سریعاً به پایین‌ترین قیمت بفروشد. این معامله به‌دلیل اجبار زمانی و مالی، «منظم» تلقی نمی‌شود و قیمت آن، مبنای مناسبی برای سنجش ارزش منصفانه نیست.
3. مزایده ملک مصادره‌شده توسط بانک
   بانک ج یک ملک مصادره‌ای را در قالب مزایده فوری به فروش می‌رساند. به‌دلیل نبود زمان کافی برای بازاریابی و احتمال عدم تمایل واقعی خریداران، معامله حاصل‌شده از این فرآیند «منظم» نخواهد بود.

ملاحظات حرفه‌ای برای تشخیص معامله منظم

• بررسی مدت زمان بازاریابی دارایی یا بدهی
• ارزیابی وضعیت مالی فروشنده در زمان معامله
• وجود مستندات مبنی بر رضایت و تمایل هر دو طرف
• شناسایی آثار بحران‌های اقتصادی یا حقوقی بر شرایط معامله
• پرس‌وجو درباره رقابتی بودن فرآیند پیشنهاد قیمت

نتیجه‌گیری

«معامله منظم» بنیان صحت و قابلیت اتکای ارزش منصفانه است. درک درست از این مفهوم و تشخیص دقیق آن، به واحدهای تجاری کمک می‌کند تا از قیمت‌های تحریف‌شده، نوسان‌دار یا ناشی از شرایط خاص فاصله بگیرند و ارزش‌هایی بازارمحور، بی‌طرف و مرتبط با شرایط اقتصادی واقعی را در صورت‌های مالی ارائه دهند. قضاوت حرفه‌ای و مستندسازی در تعیین منظم بودن معامله، نقشی اساسی در کیفیت گزارشگری مالی ایفا می‌کند.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

معاملات قابل مشاهده در بازار

معاملات قابل مشاهده در بازار به آن دسته از دادوستدهایی اطلاق می‌شود که اطلاعات آن‌ها به‌صورت شفاف، قابل دسترس و مستند در بازار وجود دارد و می‌تواند به‌عنوان مبنایی معتبر برای سنجش ارزش منصفانه مورد استفاده قرار گیرد. این مفهوم یکی از ارکان حیاتی در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است، زیرا کیفیت و قابلیت اتکای اندازه‌گیری ارزش منصفانه، مستقیماً به میزان دسترسی به داده‌های واقعی بازار وابسته است.

در این چارچوب، معاملات قابل مشاهده کمک می‌کنند تا وابستگی به برآوردهای ذهنی، مفروضات داخلی یا قضاوت‌های پرریسک کاهش یابد و ارزش منصفانه تا حد ممکن با داده‌های عینی بازار پشتیبانی شود.

ویژگی‌های کلیدی معاملات قابل مشاهده در بازار

1. قابل دسترسی بودن برای عموم
   اطلاعات این معاملات در منابعی مانند بورس‌ها، سامانه‌های معاملاتی رسمی، گزارش‌های قیمت‌گذاری عمومی یا سایر منابع باز و رسمی در دسترس است.
2. مبتنی بر دارایی یا بدهی مشابه یا یکسان
   این معاملات یا بر روی اقلام دقیقاً یکسان انجام شده‌اند، یا اقلامی که از نظر ویژگی‌های اقتصادی، ریسک، زمان سررسید، موقعیت جغرافیایی و سایر شرایط، با دارایی یا بدهی مورد اندازه‌گیری «قابل مقایسه» هستند.
3. بازتاب واقعیت‌های جاری بازار
   تنها معاملاتی که در شرایط عادی و بدون اجبار انجام شده‌اند (یعنی «معامله منظم») و قیمت آن‌ها نماینده وضعیت فعلی بازار باشد، قابل اتکاء محسوب می‌شوند.
4. پایه‌گذار سطوح ۱ و ۲ در سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
   وجود چنین معاملات، امکان استفاده از ورودی‌های سطح ۱ (در صورت یکسان بودن کامل) یا سطح ۲ (در صورت شباهت بالا و تعدیلات محدود) را فراهم می‌کند.

جایگاه در استاندارد شماره ۴۲

استاندارد تأکید دارد که در صورت وجود معاملات قابل مشاهده، واحد تجاری الزام دارد از آن‌ها استفاده کند و نباید به‌سرعت به مدل‌های پیچیده یا برآوردهای سطح ۳ متوسل شود. این الزام برای ارتقاء قابلیت اتکای اندازه‌گیری و کاهش قضاوت‌های ذهنی طراحی شده است.

همچنین، در بندهای مربوط به تکنیک‌های ارزش‌گذاری، صراحتاً ذکر شده است که ورودی‌های قابل مشاهده حاصل از معاملات بازار، نسبت به ورودی‌های غیرقابل مشاهده اولویت دارند.

تمایز با ورودی‌های غیرقابل مشاهده

کاربردهای عملی در حسابداری ارزش منصفانه

1. قیمت سهام بورسی
   شرکت الف، سهام شرکت ملی مس ایران را در بورس تهران نگهداری می‌کند. قیمت معاملات روزانه‌ی این سهم به‌عنوان معامله‌ای کاملاً قابل مشاهده، مبنای اندازه‌گیری ارزش منصفانه در سطح ۱ قرار می‌گیرد.
2. اوراق مشارکت مشابه با ویژگی‌های تعدیل‌شده
   شرکت ب، اوراقی دارد که مشابه اوراق مشارکت منتشره توسط بانک مرکزی است. اگرچه تفاوت‌هایی جزئی در سررسید یا نرخ دارد، قیمت بازار این اوراق می‌تواند پس از تعدیل‌های محدود، به‌عنوان مبنای سطح ۲ استفاده شود.
3. قیمت‌گذاری املاک بر اساس معاملات منطقه‌ای
   در ارزیابی ملک صنعتی شرکت ج، تحلیل‌گر به معاملات رسمی ثبت‌شده برای املاکی مشابه در همان منطقه مراجعه می‌کند. قیمت‌های این معاملات – به شرط نظم و شفافیت – می‌توانند ورودی سطح ۲ محسوب شوند.

چالش‌ها و ملاحظات حرفه‌ای

• اطمینان از منظم بودن معامله: اگر معامله تحت فشار یا اضطرار انجام شده باشد (مثلاً فروش فوری دارایی برای تسویه بدهی)، قیمت حاصل از آن نباید به‌عنوان ورودی قابل اتکا تلقی شود.
• تعیین میزان مقایسه‌پذیری دارایی‌ها: حتی معاملات مشابه نیازمند بررسی دقیق ویژگی‌های اقتصادی، شرایط بازار و تفاوت‌های جغرافیایی هستند.
• در دسترس بودن اطلاعات: در برخی بازارها، شفافیت پایین و نبود اطلاعات عمومی، مانع استفاده از این معاملات می‌شود.
• بروزرسانی و مربوط بودن اطلاعات: داده‌های قدیمی یا خارج از بازه‌ی زمانی گزارشگری نمی‌توانند نشانگر شرایط جاری بازار باشند.

نتیجه‌گیری

معاملات قابل مشاهده در بازار، بنیان اساسی برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه با بالاترین سطح قابلیت اتکا و شفافیت هستند. استفاده صحیح از این داده‌ها، نه‌تنها از انحرافات ذهنی جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار صورت‌های مالی و اعتماد ذی‌نفعان را نیز به‌طور محسوسی افزایش می‌دهد. در عین حال، تشخیص معاملات واقعی، منظم و قابل استناد، نیازمند مهارت تحلیلی، بررسی مستندات و قضاوت حرفه‌ای قوی است.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های واحد تجاری

اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های واحد تجاری به رویکردی در ارزش‌گذاری اطلاق می‌شود که تمرکز آن بر شرایط خاص، اهداف داخلی، و مفروضات مدیریتی خود واحد تجاری است، نه شرایط کلی بازار. این نوع اندازه‌گیری، در تضاد ماهوی با «اندازه‌گیری مبتنی بر بازار» قرار دارد که زیربنای استاندارد حسابداری شماره ۴۲ را تشکیل می‌دهد.

در چارچوب این استاندارد، هرجا از مفهوم ارزش منصفانه سخن گفته می‌شود، صراحتاً تأکید می‌گردد که نباید از مفروضات خاص واحد تجاری استفاده شود، بلکه باید به مفروضات بازار رجوع کرد. به همین دلیل، اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های خاص شرکت، نه تنها جایگاهی در سنجش ارزش منصفانه ندارد، بلکه استفاده از آن در این چارچوب، موجب انحراف از اصول استاندارد و کاهش قابلیت مقایسه می‌گردد.

ویژگی‌های کلیدی اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های واحد تجاری

1. وابسته به نیت مدیریت
   در این رویکرد، قصد شرکت (مثلاً نگهداری، مصرف داخلی، استفاده خاص، یا فروش به مشتری خاص) تأثیر مستقیم بر ارزش‌گذاری دارد.
2. بر اساس اطلاعات داخلی
   استفاده از داده‌هایی چون طرح‌های تجاری، مفروضات پیش‌بینی شده توسط مدیریت، برآوردهای خاص، نرخ بازده داخلی یا هزینه فرصت داخلی.
3. تمرکز بر استفاده خاص دارایی یا بدهی
   ارزش‌گذاری ممکن است براساس نوع مصرف ویژه شرکت، مشتری خاص، یا فرآیند داخلی صورت گیرد، حتی اگر آن دارایی در بازار آزاد، ارزشی متفاوت داشته باشد.
4. فاقد مفروضات بازارمحور
   برخلاف رویکرد بازار، در این نوع اندازه‌گیری فرض نمی‌شود که طرفین معامله آگاه، مستقل، و مایل به معامله در بازار عمومی باشند.
5. پایین بودن قابلیت اتکا و مقایسه
   چون این رویکرد بر اطلاعات داخلی و شرایط خاص هر شرکت متکی است، نتیجه‌ی آن برای استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی قابل اتکا و مقایسه‌پذیر نخواهد بود.

تمایز با اندازه‌گیری مبتنی بر بازار

مثال‌

1. تجهیزات تخصصی کارخانه‌ای
   شرکت الف، دستگاهی بسیار خاص برای فرآیند تولید داخلی خود دارد که در بازار کاربرد ندارد. اگر شرکت بخواهد آن را ارزش‌گذاری کند و فرض کند که فقط برای خودش ارزش دارد، این یک اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های واحد تجاری است و نمی‌تواند مبنای سنجش ارزش منصفانه باشد.
2. قرارداد فروش به مشتری خاص
   شرکت ب با مشتری خاصی قرارداد بلندمدت فروش انحصاری دارد و فرض می‌کند ارزش دارایی‌هایش با این مشتری بیشتر است. استفاده از این فرضیات در سنجش ارزش منصفانه قابل‌قبول نیست.
3. توسعه ملک برای پروژه داخلی
   شرکت ج ملکی دارد که قصد دارد آن را برای ساخت دفتر مرکزی توسعه دهد. حتی اگر در استفاده داخلی، ارزش ملک برای شرکت بسیار بالا باشد، سنجش ارزش منصفانه باید براساس قیمت بازار فروش به طرف مستقل صورت گیرد.

نتیجه‌گیری

در استاندارد شماره ۴۲، تأکید شده که ارزش منصفانه باید بر پایه فرضیات مشارکت‌کنندگان بازار تعیین شود و مفروضات خاص واحد تجاری نباید در آن دخالت داده شود. بنابراین، اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های واحد تجاری از دایره ارزش منصفانه خارج است و استفاده از آن ممکن است منجر به گزارشگری نادرست، کاهش شفافیت، و افزایش قضاوت‌های شخصی شود.

درک صحیح این تمایز، به حسابداران، حسابرسان و تحلیل‌گران کمک می‌کند تا از بروز سوگیری‌های درونی در فرآیند ارزش‌گذاری جلوگیری کرده و چارچوب استاندارد را به‌درستی اجرا نمایند.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

اندازه‌گیری مبتنی بر بازار

اندازه‌گیری مبتنی بر بازار یکی از پایه‌ای‌ترین اصول حاکم بر استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که کل مفهوم «ارزش منصفانه» را از سایر مبانی اندازه‌گیری در حسابداری متمایز می‌کند. این نوع اندازه‌گیری، بر اطلاعات و مفروضاتی اتکا دارد که از بازار به‌دست آمده‌اند و منعکس‌کننده رفتار و نگرش مشارکت‌کنندگان بازار نسبت به دارایی یا بدهی موردنظر در تاریخ گزارشگری هستند.

برخلاف اندازه‌گیری‌های مبتنی بر ارزش خاص واحد تجاری – که به عوامل درون‌سازمانی و شرایط اختصاصی بنگاه وابسته‌اند – اندازه‌گیری مبتنی بر بازار، به‌دنبال بازتاب صادقانه و بی‌طرفانه‌ی شرایط واقعی بازار است. این رویکرد، زیربنای اصلی تعریف ارزش منصفانه در بندهای ابتدایی استاندارد بوده و مبنای شکل‌گیری سلسله‌مراتب ورودی‌ها، روش‌های ارزش‌گذاری و الزامات افشا را تشکیل می‌دهد.

ویژگی‌های کلیدی اندازه‌گیری مبتنی بر بازار

1. نگاه از بیرون، نه درون
   تمرکز این رویکرد بر این است که ارزش یک دارایی یا بدهی، بر اساس دیدگاه بازار و بر مبنای فرض‌های منطقی مشارکت‌کنندگان مستقل تعیین شود، نه براساس ارزش خاص یا مزیت رقابتی واحد تجاری.
2. فرض بر وجود بازار شفاف
   حتی اگر بازار فعال برای یک دارایی یا بدهی خاص وجود نداشته باشد، واحد تجاری باید از مفروضات بازارمحور برای تخمین ارزش استفاده کند؛ این مفروضات باید با داده‌های مشاهده‌پذیر و مدل‌های منطقی پشتیبانی شوند.
3. عدم وابستگی به نیت مدیریت
   در این روش، ارزش یک دارایی یا بدهی صرف‌نظر از آنچه مدیریت «قصد» دارد با آن انجام دهد (نگهداری، فروش، استفاده خاص، یا تغییر کاربری) تعیین می‌شود. به‌عبارت دیگر، قصد واحد تجاری در قیمت‌گذاری لحاظ نمی‌گردد.
4. برابری دسترسی اطلاعاتی
   همه مشارکت‌کنندگان بازار فرض می‌شوند که به اطلاعات مشابه و به‌روز درباره شرایط دارایی، بازار، و عوامل اقتصادی مرتبط دسترسی دارند. بنابراین، ارزیابی بر اساس دیدگاه گروهی از فعالان بازار است، نه یک شرکت خاص.
5. مبنای قیمت خروج در بازار
   ارزش تعیین‌شده در اندازه‌گیری مبتنی بر بازار، معادل قیمتی است که دارایی در بازار آزاد به فروش می‌رسد یا بدهی در همان بازار منتقل می‌شود. این رویکرد با قیمت‌های قراردادی، تاریخی یا داخلی تفاوت ماهوی دارد.

ارتباط با سایر اجزاء استاندارد ۴۲

• ارزش منصفانه، طبق تعریف، مفهومی کاملاً مبتنی بر بازار است. بنابراین، هرجا صحبت از سنجش ارزش منصفانه است، به‌صورت ضمنی اندازه‌گیری باید «بازارمحور» باشد.
• تکنیک‌های ارزش‌گذاری مانند روش بازار، روش درآمد یا روش هزینه، همگی باید به‌نحوی طراحی و اجرا شوند که بر مبنای مفروضات بازار باشند، نه مفروضات خاص مدیریت.
• سلسله‌مراتب ورودی‌ها در ارزش منصفانه نیز، از ورودی‌های قابل مشاهده‌ی بازار آغاز می‌شود (سطح ۱) و تا ورودی‌های غیرمشاهده‌پذیر می‌رسد (سطح ۳)، اما حتی در سطح ۳ هم فرض بازار باید حفظ شود.

چالش‌ها و نکات حرفه‌ای

1. بازارهای غیرشفاف یا غیر فعال: در بسیاری از دارایی‌ها مانند املاک خاص، طرح‌های نوآورانه یا ابزارهای مالی پیچیده، بازار فعال وجود ندارد. در این شرایط، تحلیل‌گر باید مفروضات بازارمحور را با استفاده از داده‌های مقایسه‌ای و تکنیک‌های پیشرفته استخراج کند.
2. تداخل با استراتژی شرکت: ممکن است شرکت برنامه داشته باشد دارایی‌ای را نگهدارد یا از آن استفاده خاصی کند، اما اندازه‌گیری مبتنی بر بازار، آن را براساس قابلیت فروش در بازار آزاد قیمت‌گذاری می‌کند. این تعارض گاهی موجب سوءتفاهم در بین استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی می‌شود.
3. لزوم قضاوت حرفه‌ای قوی: استفاده از مفروضات بازارمحور در غیاب داده‌های مشاهده‌پذیر نیاز به تجربه، تسلط بر بازار هدف و مهارت در مدل‌سازی دارد.

مثال‌های کاربردی

1. ارزیابی سهام بورسی
   شرکت الف سهامی از شرکت پالایش نفت تبریز دارد که در بورس معامله می‌شود. ارزش منصفانه این سهم در تاریخ گزارشگری معادل قیمت پایانی بازار است، حتی اگر شرکت قصد نگهداری بلندمدت آن را داشته باشد.
2. برآورد ارزش مجدد ملک تجاری
   شرکت ب، ساختمانی برای مقاصد اداری دارد ولی تصمیم گرفته آن را بفروشد. حتی اگر ساختمان مشتری خاص داشته باشد، قیمت برآوردی باید براساس مفروضات بازار (قیمت‌های معاملات اخیر در منطقه، شرایط فیزیکی ملک، سطح تقاضا) انجام شود، نه ارزش داخلی ملک برای شرکت.
3. ابزار مالی مشتقه خارج از بورس
   شرکت ج قرارداد آتی خرید ارز دارد که در بازار آزاد معامله نمی‌شود. شرکت برای سنجش ارزش منصفانه، باید از نرخ‌های مبادله‌ای روز بازار، نرخ بهره بدون ریسک و انحراف معیار نوسانات ارز استفاده کند – نه نرخ توافقی در قرارداد.

جمع‌بندی

اندازه‌گیری مبتنی بر بازار، عنصر بنیادینی است که باعث اعتبار، قابلیت مقایسه و شفافیت در گزارشگری مالی بر پایه ارزش منصفانه می‌شود. این رویکرد با نادیده گرفتن ویژگی‌ها و اهداف خاص واحد تجاری، تمرکز را بر آنچه بازار حاضر است بپردازد یا بپذیرد قرار می‌دهد. اجرای صحیح آن، به‌ویژه در شرایط نبود بازار فعال یا پیچیدگی دارایی‌ها، نیازمند تسلط فنی، آشنایی با ابزارهای ارزش‌گذاری و قضاوت حرفه‌ای قوی است.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل

سنجش ارزش منصفانه

سنجش ارزش منصفانه، یکی از مفاهیم کلیدی در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که چارچوبی واحد برای اندازه‌گیری ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها فراهم می‌کند. برخلاف سایر مبانی اندازه‌گیری که بر مبنای هزینه یا ارزش خاص واحد تجاری استوارند، سنجش ارزش منصفانه بر پایه دیدگاه بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار قرار دارد. این مفهوم، معیار مشترکی برای گزارشگری مالی در حوزه‌های مختلف، از جمله ابزارهای مالی، دارایی‌های زیستی، ترکیب‌های تجاری، و سرمایه‌گذاری‌ها ارائه می‌دهد.

تعریف استاندارد

بر اساس استاندارد، ارزش منصفانه عبارت است از:
قیمتی که برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری به‌دست می‌آید.
این تعریف بر قیمت خروج تمرکز دارد؛ یعنی قیمتی که در بازار می‌توان از محل فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی کسب کرد، نه قیمتی که برای خرید آن پرداخت شده است.

ویژگی‌ها و ارکان اصلی

1. رویکرد بازارمحور
   سنجش ارزش منصفانه بر پایه داده‌ها و شرایط بازار انجام می‌شود، نه براساس نیت، برنامه یا شرایط خاص واحد تجاری.
2. مبنای خروجی
   تمرکز بر قیمت خروج (و نه قیمت ورود) موجب می‌شود گزارشگری مالی بیشتر بازتابی از ارزش مبادله‌پذیر اقلام در بازار باشد.
3. تاریخ مشخص
   ارزش منصفانه در یک تاریخ معین (معمولاً تاریخ ترازنامه) اندازه‌گیری می‌شود و به وقایع قبل یا بعد از آن کاری ندارد.
4. معامله منظم
   مفروض بر این است که معامله در شرایط عادی، بدون فشار یا اجبار، و در محیطی رقابتی انجام شده است.
5. مشارکت‌کنندگان بازار
   افرادی مستقل، آگاه، دارای توانایی و تمایل به انجام معامله در شرایط جاری بازار، به‌عنوان پایه محاسبه در نظر گرفته می‌شوند.
6. بازار مرجع
   در وهله نخست، بازار اصلی که بیشترین حجم یا فعالیت را دارد مبنا قرار می‌گیرد. در غیاب آن، بازاری که از نظر اقتصادی باصرفه‌تر است انتخاب می‌شود.

سلسله‌مراتب ارزش منصفانه

استاندارد، ورودی‌های مورد استفاده برای سنجش ارزش منصفانه را به سه سطح طبقه‌بندی می‌کند:

کاربردها در گزارشگری مالی

• اندازه‌گیری دارایی‌ها و بدهی‌ها در حوزه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری‌های قابل معامله، ابزارهای مشتقه، دارایی‌های زیستی، و ترکیب‌های تجاری.
• بازتاب شرایط جاری بازار به‌جای اطلاعات تاریخی یا برآوردهای درونی.
• کمک به مقایسه‌پذیری و شفافیت صورت‌های مالی در میان واحدهای تجاری مختلف.

چالش‌ها و الزامات حرفه‌ای

1. نبود بازار فعال: در مواردی مانند دارایی‌های نامشهود خاص یا ابزارهای غیرمعمول، تعیین ارزش منصفانه نیازمند قضاوت و تکنیک‌های پیشرفته ارزش‌گذاری است.
2. استفاده از مدل‌های پیچیده: در غیاب قیمت‌های سطح ۱ یا ۲، لازم است از رویکردهایی مانند مدل جریان‌های نقدی تنزیل‌شده، روش‌های مقایسه‌ای یا رویکرد هزینه استفاده شود.
3. ریسک‌های بازار و اعتباری: عواملی مانند قابلیت نقدشوندگی پایین یا احتمال نکول طرف مقابل باید در سنجش لحاظ شوند.
4. لزوم مستندسازی کامل: استفاده از ورودی‌های سطح ۳، نیازمند افشا و توجیه مفروضات کلیدی در یادداشت‌های توضیحی است.

مثال‌های کاربردی

1. سهام پذیرفته‌شده در بورس: شرکت الف، سهام بانک ملت را نگهداری می‌کند. قیمت پایانی سهام در پایان سال ۱۸۰۰ تومان است. این قیمت، ورودی سطح ۱ محسوب شده و برای سنجش ارزش منصفانه استفاده می‌شود.
2. ابزار مالی غیرمعامله‌شونده: شرکت ب، اوراق اختیار معامله‌ای دارد که در بازار ثانویه معامله نمی‌شود. با استفاده از نرخ‌های بازار و پارامترهای مدل‌سازی، ارزش منصفانه برآورد می‌شود (ورودی سطح ۲).
3. حق اختراع فناوری: شرکت ج، گواهی ثبت اختراعی دارد که فاقد بازار فعال است. با استفاده از جریان‌های نقدی مورد انتظار و نرخ تنزیل مناسب، ارزش آن برآورد می‌شود (ورودی سطح ۳).

افشا و شفافیت

واحد تجاری ملزم است:

• سطح ورودی مورد استفاده را افشا کند.
• تکنیک ارزش‌گذاری و مفروضات کلیدی را توضیح دهد.
• برای ورودی‌های سطح ۳، تحلیل حساسیت و آثار تغییرات در مفروضات اصلی را ارائه دهد.
• هرگونه انتقال بین سطوح را با دلایل مستند گزارش دهد.

جمع‌بندی

سنجش ارزش منصفانه، با تأکید بر شرایط بازار و قیمت خروج، اطلاعاتی به‌روز و تصمیم‌یار در اختیار استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی قرار می‌دهد. با وجود مزایای قابل‌توجه، اجرای آن نیازمند درک عمیق از بازار، توانمندی در ارزش‌گذاری، و رعایت الزامات افشا و مستندسازی است. به‌ویژه در شرایط اقتصادی بی‌ثبات یا در بازارهای کمتر شفاف، اتکای صرف به سنجش ارزش منصفانه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و مستلزم قضاوت حرفه‌ای قوی خواهد بود.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران  منتشر خواهند شد.

گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل