بازار فعال
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، بازار فعال به بازاری گفته می‌شود که در آن برای دارایی یا بدهی خاص، قیمت‌های اعلام‌شده (quoted prices) در دسترس، منظم و مکرر بوده و حجم معاملات کافی برای فراهم‌کردن اطلاعات قیمتی به‌صورت مستمر وجود داشته باشد.
این مفهوم یکی از پایه‌های اصلی در تعیین ورودی‌های سطح ۱ ارزش منصفانه است، زیرا وجود بازار فعال به‌معنای آن است که قیمت‌ها توسط بازار تأیید شده و نیاز به قضاوت ذهنی یا مدلسازی پیچیده کاهش می‌یابد.
ویژگی‌های اصلی بازار فعال
یک بازار زمانی فعال تلقی می‌شود که:
- برای دارایی یا بدهی موردنظر، قیمت‌های اعلام‌شده به‌طور منظم و مستمر در دسترس باشد؛
- معاملات در آن بازار با بسامد کافی و در حجم معنادار انجام شود؛
- تفاوت قابل‌توجهی بین قیمت خرید و فروش (spread) وجود نداشته باشد؛
- بازار توسط مشارکت‌کنندگان مستقل و در شرایط عادی فعالیت کند؛
مثال‌های کاربردی
۱. بورس اوراق بهادار تهران
برای سهام شرکت‌هایی که روزانه معامله می‌شوند و قیمت پایانی شفاف دارند، بورس یک بازار فعال است.
→ در صورت نگهداری چنین سهمی، قیمت پایانی در تاریخ گزارشگری به‌عنوان ورودی سطح ۱ محسوب می‌شود.
- بازار بین‌المللی فلزات گران‌بها
بازار جهانی طلا مثلاً از طریق COMEX یا LBMA، با حجم بالا و قیمت‌های لحظه‌ای و شفاف، یک بازار فعال برای شمش طلاست. - بازار اوراق بدهی دولتی پرمعامله
اگر اوراق مشارکت یا اسناد خزانه اسلامی با حجم زیاد و نرخ مشخص معامله شوند، آن بازار نیز فعال تلقی می‌شود.
تفاوت با بازار غیرفعال یا غیرشفاف
بازاری که در آن:
- قیمت‌ها در دسترس نیست، یا
- حجم معاملات پایین است، یا
- معاملات به‌صورت پراکنده و نامنظم انجام می‌شود،
→ بازار غیرفعال تلقی می‌گردد، و در چنین حالتی باید از ورودی‌های سطح ۲ یا ۳ استفاده کرد.
کاربرد در ارزش‌گذاری
اگر بازار فعال برای یک قلم کاملاً مشابه وجود داشته باشد، قیمت اعلام‌شده در آن بازار باید به‌عنوان مبنای مستقیم و قابل‌اعتماد برای ارزش منصفانه استفاده شود.
در مواردی که دارایی یا بدهی فقط شبیه به اقلام معامله‌شده در بازار فعال است (ولی نه کاملاً مشابه)، قیمت‌ها ممکن است نیاز به تعدیلات داشته باشند و در این صورت، به سطح ۲ سلسله‌مراتب منتقل می‌شوند.
افشا و شفافیت
طبق استاندارد ۴۲، اگر در برآورد ارزش منصفانه از بازار فعال استفاده شده باشد، واحد تجاری باید موارد زیر را افشا کند:
- وجود یا عدم وجود بازار فعال؛
- منبع قیمت‌ها (مثلاً کدام بورس یا نهاد معاملاتی)؛
- نوع دارایی یا بدهی‌ای که در آن بازار معامله شده است؛
- روش استفاده از آن قیمت‌ها در ارزش‌گذاری؛
نکته حرفه‌ای
وجود بازار فعال، مبنای عینی برای ارزش‌گذاری است و کمترین نیاز را به قضاوت ذهنی دارد. حسابرسان و تحلیل‌گران باید به تطابق قیمت‌های استفاده‌شده با مشخصات بازار فعال توجه کنند، زیرا خطا در شناسایی بازار فعال ممکن است منجر به اشتباه در سطح‌بندی ورودی‌ها و ارائه نادرست ارزش منصفانه شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل