مبنای ارزش‌گذاری
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مبنای ارزش‌گذاری به مفروضه‌ای اشاره دارد که واحد تجاری یا مشارکت‌کنندگان بازار بر اساس آن فرض می‌کنند که چگونه یک دارایی غیرمالی می‌تواند بیشترین و بهترین استفاده را داشته باشد؛ یعنی آیا این دارایی به‌صورت منفرد (stand-alone) یا در کنار سایر دارایی‌ها به‌صورت ترکیبی (in combination with other assets) استفاده خواهد شد.
انتخاب مبنای ارزش‌گذاری، پایه و اساس تحلیل ارزش منصفانه را شکل می‌دهد و مستقیماً با مفهوم «بیشترین و بهترین استفاده» در ارتباط است.
انواع مبنای ارزش‌گذاری
مطابق استاندارد ۴۲، دو مبنای کلی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرفایننشیال وجود دارد:
- استفاده منفرد (stand-alone)
فرض بر این است که دارایی به‌تنهایی و مستقل از سایر دارایی‌ها بیشترین و بهترین استفاده را دارد.
مثال: فروش یک زمین تجاری بدون وابستگی به کاربری دیگر. - استفاده ترکیبی (in combination)
فرض بر این است که دارایی در کنار سایر دارایی‌ها یا دارایی‌ها و بدهی‌ها با هم، بیشترین و بهترین استفاده را دارد.
مثال: یک خط تولید که فقط در کنار سیستم نرم‌افزاری کنترل کیفیت ارزشمند است.
نحوه تشخیص مبنای مناسب
برای تعیین اینکه کدام مبنا باید به‌کار رود، واحد تجاری یا ارزیاب حرفه‌ای باید:
- کاربرد حداکثری و بهترین استفاده را تحلیل کند
- بررسی کند که آیا دارایی به‌تنهایی می‌تواند منافع اقتصادی مطلوبی ایجاد کند یا نه
- ملاحظات بازار و نحوه استفاده مشارکت‌کنندگان را در نظر بگیرد
اگر دارایی فقط در قالب ترکیبی قابل استفاده باشد (مثلاً بخشی از یک خط تولید باشد که به‌تنهایی سودآور نیست)، آن‌گاه باید مبنای ترکیبی استفاده شود.
مثال‌های کاربردی
۱. ماشین‌آلات مستقل
یک دستگاه CNC پیشرفته که بدون وابستگی به سایر تجهیزات قابل استفاده و فروش است.
مبنای ارزش‌گذاری: استفاده منفرد
۲. دارایی نرم‌افزاری یکپارچه
نرم‌افزار ERP که فقط در کنار زیرساخت‌های IT شرکت قابلیت بهره‌برداری دارد.
مبنای ارزش‌گذاری: استفاده ترکیبی
۳. زمین با کاربری مستقل یا پروژه‌ای
زمینی که هم می‌تواند به‌صورت مستقل فروخته شود، و هم می‌تواند بخشی از یک پروژه تجاری بزرگ باشد. در این حالت، تحلیل بازار تعیین می‌کند کدام مبنا (منفرد یا ترکیبی) ارزش بیشتری ایجاد می‌کند.
ارتباط با ارزش منصفانه
مبنای ارزش‌گذاری تأثیر مستقیمی بر برآورد ارزش منصفانه دارایی‌های غیرمالی دارد. برای مثال:
- اگر استفاده ترکیبی ارزش بالاتری تولید کند و شرایط آن محقق باشد، ارزش منصفانه باید بر اساس آن برآورد شود؛
- اگر استفاده منفرد ارزشمندتر باشد یا امکان ترکیب فراهم نباشد، ارزش منصفانه باید بر اساس مبنای منفرد تعیین شود؛
نکته‌های حرفه‌ای
- مبنای انتخاب‌شده باید مستند و افشا شود، به‌ویژه در صورت تفاوت معنادار با ارزش دفتری یا استفاده فعلی؛
- انتخاب اشتباه مبنا می‌تواند منجر به اظهار نادرست ارزش دارایی در صورت‌های مالی شود؛
- ارزیابان باید بررسی کنند که مشارکت‌کنندگان بازار در عمل از چه مبنایی استفاده می‌کنند؛
🔎 این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل