سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
#هرروزیک_مفهوم
سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
Fair Value Hierarchy
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، مفهوم سلسله‌مراتب ارزش منصفانه به طبقه‌بندی ورودی‌های مورداستفاده در فنون ارزش‌گذاری اشاره دارد که برای تعیین ارزش منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها به کار می‌روند. این سلسله‌مراتب، ورودی‌ها را بر اساس میزان قابلیت مشاهده آن‌ها در بازار به سه سطح تقسیم می‌کند، تا میزان اتکاپذیری و شفافیت اندازه‌گیری ارزش منصفانه برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی روشن شود.
هدف از این سلسله‌مراتب، ارائه‌ی چارچوبی شفاف برای اولویت‌بندی منابع اطلاعاتی مورد استفاده در برآورد ارزش منصفانه است، به‌طوری‌که استفاده از قیمت‌های مستقیم بازار (سطح ۱) ترجیح داده شود و استفاده از برآوردهای قضاوتی یا غیرقابل مشاهده (سطح ۳) تنها در صورت نبود اطلاعات بازار باشد.
سطوح سه‌گانه سلسله‌مراتب ارزش منصفانه
سطح ۱:
ورودی‌های قابل مشاهده‌ای که قیمت‌های نقل‌شده برای دارایی‌ها یا بدهی‌های مشابه در بازارهای فعال هستند و به‌صورت مستقیم و بدون تعدیل در تاریخ اندازه‌گیری قابل استفاده‌اند.
مثال: قیمت روز سهام معامله‌شده در بورس اوراق بهادار تهران.
سطح ۲:
ورودی‌های دیگر قابل مشاهده‌ای که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از بازار به‌دست آمده‌اند، اما شامل قیمت‌های سطح ۱ نیستند.
مثال: نرخ بهره بازار، قیمت‌های نقل‌شده برای دارایی‌های مشابه در بازارهای غیرفعال، قیمت‌های حاصل از مدل‌های مبتنی بر ورودی‌های بازار قابل مشاهده.
سطح ۳:
ورودی‌های غیرقابل مشاهده‌ای که بر اساس فرضیات واحد تجاری در خصوص رفتار مشارکت‌کنندگان بازار تعیین شده‌اند. این سطح بیشترین میزان قضاوت حرفه‌ای را می‌طلبد.
مثال: تخمین ارزش یک کارخانه خاص که در هیچ بازار فعالی معامله نمی‌شود، بر اساس جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌شده و نرخ تنزیل برآوردی.
اهمیت کاربردی در گزارشگری مالی
- واحدهای تجاری موظف‌اند در یادداشت‌های توضیحی، سطح سلسله‌مراتبی را که در آن ارزش منصفانه طبقه‌بندی می‌شود، افشا کنند.
- در مواردی که ورودی‌های مختلف از سطوح متفاوت در ارزش‌گذاری استفاده می‌شوند، کل ارزش منصفانه باید در سطحی طبقه‌بندی شود که پایین‌ترین سطح ورودی عمده مورد استفاده را دارد (رویکرد محافظه‌کارانه).
- اطلاعات مربوط به انتقال بین سطوح (مثلاً انتقال از سطح ۲ به ۳ یا بالعکس) باید به همراه دلایل و تحلیل افشا شود.
مثال‌های حرفه‌ای
- سهام بورسی (سطح ۱):
شرکت «الف» مالک ۱۰۰۰۰ سهم از شرکت «ب» است که در بورس تهران معامله می‌شود. ارزش منصفانه این سهام بر اساس قیمت پایانی روز گزارش‌شده در بازار، بدون تعدیل، در سطح ۱ طبقه‌بندی می‌شود. - اوراق مشارکت شرکتی غیربورسی (سطح ۲):
قیمت بازار فعالی برای این اوراق وجود ندارد، اما می‌توان از نرخ سود بازار برای اوراق مشابه، تعدیل‌شده برای ریسک اعتباری شرکت صادرکننده، استفاده کرد. این برآورد در سطح ۲ قرار می‌گیرد. - ارزش‌گذاری زمین صنعتی خاص (سطح ۳):
واحد تجاری برای زمینی که فاقد بازار فعال است، از فنون ارزش‌گذاری بر اساس جریان‌های نقدی پیش‌بینی‌شده استفاده می‌کند. در غیاب ورودی‌های قابل مشاهده، این ارزش در سطح ۳ طبقه‌بندی می‌شود.
نکات کلیدی برای استفاده از سلسله‌مراتب
- سطح‌بندی ورودی‌ها، نه خود فنون ارزش‌گذاری، ملاک طبقه‌بندی است.
- حتی اگر از تکنیک پیچیده‌ای مانند مدل تنزیل جریانات نقدی استفاده شود، اگر تمام ورودی‌ها از سطح ۱ باشند، می‌توان نتیجه را در سطح ۱ طبقه‌بندی کرد.
- سلسله‌مراتب به شفاف‌سازی درجه عدم‌قطعیت اندازه‌گیری ارزش منصفانه کمک می‌کند و در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران نقش مهمی دارد.
الزامات افشا طبق استاندارد ۴۲
واحد تجاری باید در یادداشت‌های توضیحی موارد زیر را افشا کند:
- سطح سلسله‌مراتبی ارزش منصفانه برای هر طبقه دارایی یا بدهی؛
- فنون ارزش‌گذاری به‌کاررفته و ورودی‌های کلیدی استفاده‌شده؛
- تحلیل تغییرات ارزش در سطح ۳ و انتقالات بین سطوح؛
- میزان حساسیت نتایج ارزش‌گذاری به تغییر در ورودی‌های غیرقابل مشاهده.
جمع‌بندی
سلسله‌مراتب ارزش منصفانه، ستون فقرات شفافیت و قابلیت اتکای اندازه‌گیری ارزش‌ها در صورت‌های مالی است. این ابزار نه‌تنها میزان اتکا به داده‌های بازار را نشان می‌دهد، بلکه درجه قضاوت حرفه‌ای و ریسک برآورد را نیز روشن می‌سازد. در استاندارد ۴۲، این سلسله‌مراتب مبنای اصلی برای طبقه‌بندی، افشا، و تحلیل کیفی ارزش‌های منصفانه محسوب می‌شود.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل