هزینه‌های جابه‌جایی
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، هزینه‌های جابه‌جایی به آن دسته از هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که برای انتقال یک دارایی از محل فعلی‌اش به بازاری که در آن معامله انجام می‌شود صرف می‌گردد. این هزینه‌ها در تعیین ارزش منصفانه مورد توجه قرار نمی‌گیرند، مگر اینکه وضعیت و محل دارایی در قیمت بازار آن مؤثر باشد.
برخلاف هزینه‌های معامله که مستقیماً از خود فرآیند خرید یا فروش ناشی می‌شوند، هزینه‌های جابه‌جایی به انتقال فیزیکی یا موقعیتی دارایی از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر مرتبط‌اند.
ویژگی‌های کلیدی
- فقط در صورتی در تعیین ارزش منصفانه لحاظ می‌شوند که:
- دارایی به صورت فیزیکی یا از نظر موقعیت مکانی یا شرایط قراردادی خاص، نیاز به انتقال به بازار داشته باشد؛
- و محل و وضعیت فعلی آن، روی قیمت در بازار اثرگذار باشد؛
- اگر دارایی بدون نیاز به جابه‌جایی قابل فروش باشد (مثل اوراق بهادار در بازار سرمایه)، هزینه جابه‌جایی در ارزش منصفانه نقشی ندارد؛
اقلام رایج هزینه‌های جابه‌جایی
- هزینه حمل و نقل
- بیمه حمل
- هزینه بسته‌بندی و بارگیری
- هزینه نصب مجدد یا آماده‌سازی
- هزینه‌های لجستیکی برای ورود به بازار فروش خاص
- هزینه‌های فنی برای انتقال شرایط خاص دارایی (مثلاً انتقال نرم‌افزار از یک سرور به سرور دیگر)
تمایز با سایر هزینه‌ها
- با هزینه‌های معامله متفاوت است؛ چون هزینه‌های معامله به فرآیند عقد قرارداد مربوط‌اند، ولی هزینه‌های جابه‌جایی به مکان و شرایط فیزیکی دارایی ربط دارند؛
- با هزینه‌های عملیاتی جاری تفاوت دارد، چون این هزینه‌ها فقط زمانی مطرح‌اند که دارایی برای سنجش ارزش منصفانه باید به بازار خاصی منتقل شود؛
- هزینه جابه‌جایی ممکن است در ارزش منصفانه لحاظ شود، ولی هزینه معامله هرگز در ارزش منصفانه گنجانده نمی‌شود.
مثال‌های کاربردی
۱. انتقال ماشین‌آلات سنگین به بازار فروش
شرکت «الف» قصد فروش یک دستگاه حفاری سنگین در بازار تهران را دارد، اما دستگاه در یک معدن دورافتاده قرار دارد. بازار تهران برای این دستگاه فعال است، اما فقط در صورتی‌که دستگاه به آنجا منتقل شود. هزینه حمل و نصب مجدد آن ۳۰۰ میلیون تومان است.
→ اگر مکان دستگاه روی قیمت بازار مؤثر باشد، این هزینه باید در تعیین ارزش منصفانه لحاظ شود.
۲. فروش سهام در بورس
شرکت «ب» قصد فروش سهام بورسی دارد. هیچ هزینه فیزیکی یا موقعیتی برای جابه‌جایی مطرح نیست.
→ هزینه جابه‌جایی وجود ندارد و در ارزش منصفانه اثری ندارد.
- انتقال دارایی نامشهود (مثل مجوز) به بازار خاص
اگر مجوز خاصی فقط در یک استان معتبر باشد و برای فروش آن لازم باشد که شرایط مجوز به آن استان منتقل شود، هزینه حقوقی و اجرایی این انتقال، هزینه جابه‌جایی محسوب می‌شود—نه معامله.
ارتباط با ارزش منصفانه و بازار باصرفه‌تر
- اگر مکان فعلی دارایی بر قیمت در بازار اثرگذار نباشد، هزینه جابه‌جایی نباید در ارزش منصفانه لحاظ شود؛
- اما برای تحلیل باصرفه‌ترین بازار، هزینه‌های جابه‌جایی کاملاً باید در محاسبه خالص بازده در نظر گرفته شوند؛
- مثلاً اگر فروش در بازار زاهدان نیازمند حمل سنگین است ولی بازار مشهد چنین نیست، این هزینه‌ها در تعیین خالص دریافتی لحاظ می‌شوند و می‌توانند باعث انتخاب بازار باصرفه‌تر شوند.
نتیجه‌گیری
هزینه‌های جابه‌جایی یکی از عناصر مهم در تحلیل بازار و ارزش‌گذاری دارایی‌ها در استاندارد ۴۲ هستند. نقش آن‌ها در ارزش منصفانه بستگی به اثر مکان و وضعیت دارایی دارد. اما حتی اگر در ارزش منصفانه اثر نداشته باشند، در تحلیل باصرفه‌ترین بازار اهمیت کلیدی دارند. درک تفاوت آن‌ها با هزینه‌های معامله و تشخیص صحیح موقعیت‌هایی که باید لحاظ شوند، از وظایف حساس حرفه‌ای حسابداران در گزارشگری مالی است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل