باصرفه‌ترین بازار
در استاندارد حسابداری شماره ۴۲، باصرفه‌ترین بازار بازاری است که در آن، واحد تجاری با در نظر گرفتن تمام هزینه‌های معامله و جابه‌جایی، بتواند بیشترین مبلغ خالص را از فروش یک دارایی یا کمترین مبلغ خالص را بابت انتقال یک بدهی به‌دست آورد. این بازار در صورتی مبنای سنجش ارزش منصفانه قرار می‌گیرد که بازار اصلی موجود نباشد یا واحد تجاری به آن دسترسی نداشته باشد.
در واقع، باصرفه‌ترین بازار، بازاری است که از منظر اقتصادی، بیشترین منفعت خالص را برای واحد تجاری به همراه دارد، حتی اگر از نظر حجم معاملات، بازار اصلی محسوب نشود.
شرایط شناسایی باصرفه‌ترین بازار
مطابق استاندارد شماره ۴۲، بازار انتخاب‌شده به‌عنوان باصرفه‌ترین بازار باید:
- برای واحد تجاری قابل دسترس باشد؛
- هزینه‌های مستقیم معامله و جابه‌جایی از قیمت فروش یا مبلغ انتقال کسر شود؛
- در مقایسه با سایر بازارهای در دسترس، بالاترین خالص منفعت اقتصادی را داشته باشد؛
- در صورت نبود یا در‌دسترس‌نبودن بازار اصلی، مبنای تعیین ارزش منصفانه قرار گیرد.
تفاوت با بازار اصلی
- بازار اصلی بازاری است که در آن بیشترین حجم و سطح فعالیت وجود دارد؛
- باصرفه‌ترین بازار بازاری است که بالاترین بازده خالص (پس از کسر هزینه‌ها) را برای شرکت به همراه دارد؛
- اولویت با بازار اصلی است، اما در صورت نبود آن، باصرفه‌ترین بازار به‌کار می‌رود؛
- بازار اصلی بر مبنای رفتار بازار تعیین می‌شود، ولی باصرفه‌ترین بازار بر اساس محاسبه اقتصادی از دیدگاه واحد تجاری تحلیل می‌شود.
مثال‌های کاربردی
۱. فروش ماشین‌آلات در دو بازار منطقه‌ای
شرکت «الف» می‌خواهد دستگاه صنعتی مستقر در تبریز را بفروشد.
- در بازار تهران، قیمت فروش ۵ میلیارد تومان است، ولی هزینه حمل و نقل ۵۰۰ میلیون تومان.
- در بازار تبریز، قیمت فروش ۴.۷ میلیارد تومان است، با هزینه حمل صفر.
→ اگر بازار اصلی مشخص نباشد، بازار تبریز به دلیل خالص دریافتی بالاتر (۴.۷ میلیارد در برابر ۴.۵ میلیارد)، باصرفه‌ترین بازار تلقی می‌شود.
۲. تبدیل ارز در بازار داخلی و خارجی
شرکت «ب» باید بدهی دلاری را تسویه کند.
- در بازار داخلی نرخ ۴۵،۰۰۰ تومان است ولی با ۵٪ کارمزد و محدودیت‌های نظارتی؛
- در بازار آزاد نرخ ۴۶،۵۰۰ تومان است، بدون کارمزد و سریع‌تر.
→ اگر شرکت به بازار اصلی ارزی دسترسی ندارد، بازار آزاد می‌تواند باصرفه‌ترین بازار باشد.
۳. خرید و فروش سهام در دو بازار فرعی
شرکت «ج» سهام شرکتی را در بازار پایه و بازار فرابورس در اختیار دارد.
اگرچه بازار پایه قیمت بالاتری دارد، ولی زمان تسویه طولانی و کارمزد بالایی دارد؛
در بازار فرابورس، خالص دریافتی بیشتر است.
→ باصرفه‌ترین بازار، بازار فرابورس خواهد بود، به‌شرط نبود بازار اصلی.
نکات کلیدی برای استفاده حرفه‌ای
- صرف قیمت بالاتر معیار نیست؛ محاسبه‌ی خالص منفعت اقتصادی اهمیت دارد؛
- هزینه‌های معامله مانند مالیات، کارمزد، کمیسیون باید به‌دقت در تحلیل لحاظ شوند؛
- مبنای انتخاب باید مستند باشد و در یادداشت‌های توضیحی افشا شود؛
- واحد تجاری مجاز نیست باصرفه‌ترین بازار را جایگزین بازار اصلی کند، مگر آنکه بازار اصلی مشخص یا قابل دسترس نباشد؛
- بازار باید واقعی، فعال، و برای شرکت در دسترس باشد—not فرضی یا غیرفعال.
نتیجه‌گیری
مفهوم «باصرفه‌ترین بازار» انعطافی منطقی و اقتصادی در استاندارد ۴۲ ایجاد می‌کند تا در شرایط خاص، واحد تجاری بتواند ارزش منصفانه را با اتکا به واقعیت‌های اقتصادی خود محاسبه کند. این مفهوم مستلزم قضاوت حرفه‌ای دقیق، تحلیل جامع هزینه‌ها، مستندسازی فرآیند انتخاب بازار، و افشا در صورت‌های مالی است. اگر به‌درستی استفاده شود، باصرفه‌ترین بازار می‌تواند مکملی ارزشمند برای بازار اصلی در تعیین ارزش منصفانه باشد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل