این مفهوم در حسابداری به معنای قرارداد با حق بازخرید است یعنی توافقی است که در آن شرکت فروشنده، تعهد یا اختیار بازخرید کالا یا دارایی فروخته‌شده را در آینده دارد استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی شماره ۱۵ (IFRS 15) که مشابه استاندارد حسابداری شماره 43 ایران است، دستورالعمل‌های دقیقی برای ارزیابی این ترتیبات و نحوه شناسایی درآمد مربوط به آن‌ها ارائه می‌دهد. این ترتیبات ممکن است به‌صورت قانونی یا قراردادی تنظیم شوند و در قالب سه نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
۱. تعهد به بازخرید (Forward)
۲. اختیار بازخرید (Call Option)
۳. اختیار مشتری برای بازفروش به شرکت (Put Option)
ماهیت و اهمیت این مفهوم در حسابداری:
۱. تعهد به بازخرید (Forward Contract):
در این حالت، شرکت متعهد است که دارایی را در تاریخی مشخص و با قیمتی از پیش تعیین‌شده بازخرید کند.
- اگر قیمت بازخرید کمتر از قیمت فروش باشد، معامله به‌عنوان قرارداد اجاره تلقی می‌شود.
- اگر قیمت بازخرید برابر یا بیشتر از قیمت فروش باشد، معامله درآمدزا نیست و باید به‌عنوان تأمین مالی (financing arrangement) در نظر گرفته شود؛ یعنی شرکت دارایی را واگذار نکرده بلکه از طریق آن وجه نقد جذب کرده است.
۲. اختیار بازخرید (Call Option):
در این حالت، شرکت اختیار (و نه الزام) دارد که دارایی را در آینده بازخرید کند.
اگر مشتری کنترل دارایی را به‌طور مؤثر به دست نیاورده باشد (یعنی احتمال اعمال اختیار توسط شرکت زیاد باشد)، معامله تأمین مالی محسوب می‌شود.
- در صورت نبود کنترل مؤثر یا احتمال کم اعمال اختیار، ممکن است معامله به‌عنوان فروش واقعی تلقی شود.
۳. اختیار مشتری برای بازفروش (Put Option):
در این نوع، مشتری اختیار دارد که دارایی خریداری‌شده را به شرکت بازفروشد.
- اگر قیمت بازفروش بالاتر از قیمت بازار باشد و احتمال اعمال آن بالا باشد، معمولاً به‌عنوان قرارداد اجاره شناسایی می‌شود.
- اگر قیمت بازفروش کمتر از قیمت بازار باشد و احتمال اعمال آن پایین باشد، ممکن است به‌عنوان فروش واقعی شناخته شود.
- در برخی موارد خاص، به‌عنوان تأمین مالی نیز طبقه‌بندی می‌شود.
شناسایی صحیح و دقیق ترتیبات بازخرید برای جلوگیری از شناسایی نادرست درآمد و ارائه تصویر غیرواقعی از وضعیت مالی شرکت ضروری است. به‌ویژه در صنایعی مانند تولید، خرده‌فروشی، تجهیزات سنگین و فناوری، این موضوع کاربرد فراوانی دارد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل